تحول مفهوم «حاكميت» در قالب رويكردهاي سياسي و بين‌المللي

Evolution in Concept of Sovereignty in Political and International Approaches

«حاكميت» اگر‌چه با تغيير و تحولات رخ داده در روابط بين‌الملل، حقوق بين‌الملل و اشكال ارتباطات، متحول شده، ولي اين تحولات عملي بدون عقبه نظري صورت نگرفته است. اصل «حاكميت» پس از معاهده وستفاليا (1648) همراه با تاسيس سيستم دولت‌ـ ملت‌ها به وجود آمد؛ ولي اين ادعاي هنجاري و اصل حقوقي هرگز مطلق نبوده است. در عرصه نظريه‌پردازي تحول اين اصل از سده‌هاي 18و19 تا به امروز در نتيجه چالش‌هاي نظري آن و در بستر تقابل رويكردها بوده كه متحول شده و به تدريج از مطلق بودن آن كاسته شده است. در اين مقاله، اين تحولات كه در اصل حاكميت ايجاد شده، در بستر چهار تقابل نظري كلان سياسي بين‌المللي بررسي شده است: تقابل اول كه ريشه در دوره روشنگري اروپا و سده‌هاي 18 و 19 دارد بين «اجتماع‌گرايي» و «جهان‌ـ ميهن‌گرايي» است. تقابل دوم، «بين رياليسم» و «ايده‌آليسم» است كه از شكل‌گيري رسمي رشته روابط بين‌الملل تا دهه 1970 ادامه دارد. تقابل سوم بين «نورياليسم» و «ليبراليسم» (از دهه1970 تا 1990) و بالاخره تقابل آخر بين رياليسم و نورياليسم با مجموعه نظريه‌هاي انتقادي پس از جنگ سرد است. ويژگي عمده اين چهار تقابل كه از عصر روشنگري اروپا در عرصه نظريه‌پردازي حاكميت و دولت آغاز شده و تا به امروز ادامه دارد، اين است كه در هر يك از اين تقابل‌هاي نظريه‌پردازي، در واقع تقابل بين ايده حاكميتِ محدود به سطح«دولت» و حاكميتِ «فراتر از سطح دولت» است.

It seems that all the changes and evolutions in the concept of sovereignty have been occurred in theoretical framework, then in sphere of international relations and international laws and other forms of international affairs. National sovereignty and the concept of “nation- state” came to essence as a normative and legal principle after Westphalian Treaty (1648); but this normative and legal principle has never been absolute. So in the 18th and 19th centuries, and in the course of different approaches, it evolved completely and its normative aspect has been declined. The paper attends to four major controversial trends in political and international sphere, which are: a) contrast between communitarianism and universalism, which emerged from the European enlightenment in 18th and 19th centuries; b) contrast between realism and idealism, which came out after the establishing the discipline of international relations and had lasted till to 1970; c) contrast between neo-realism and liberalism, from 1970 to 1990; and d) contrast between realism and neo-realism in one side and critical post-cold war theories. The main discrepancy of these trends is on extent and limits of the state sovereignty.