بهينه‌سازي الگوي كشت با تاكيد بر محدوديت منابع آب مطالعه‌ي موردي: دشت سيدان- فاروق شهرستان مرودشت

Optimizing Cropping Pattern with Emphasis on Water Resource Restrictions; A Case Study of Seidan-Farough Plain, Marvdasht Township

حفاظت از منابع حياتي آب در كنار ملاحظات اقتصادي، فضاي حاكم بر تصميم‌گيري در سامانه‌هاي كشاورزي را مستلزم تجديد نگرش جدي نموده است. در چنين شرايطي، بهره‌گيري از رويكردهاي كارآمد برنامه‌ريزي كه امكان تحقق اهداف چندگانه‌ي تصميم‌گيران را فراهم ساخته، ضروري مي‌نمايد. بر اين اساس، پژوهش حاضر به منظور تدوين الگوي بهينه‌ي كشتي كه تامين دو هدف حداكثرسازي بازده ناخالص و حداقل‌سازي مصرف آب را در دشت سيدان- فاروق شهرستان مرودشت دنبال مي‌كند، رهيافت‌هاي برنامه‌ريزي چندهدفي، تحليل خوشه‌اي و برنامه‌ريزي مصالحه‌اي(توافقي) را به كار بسته است. داده‌هاي مورد نياز مربوط به سال زراعي 90-1389 بوده و از تكميل تعداد 106 پرسشنامه‌ي توزيع شده بين كشاورزان كه به روش نمونه‌گيري خوشه‌اي دومرحله‌اي انتخاب شدند، جمع‌آوري گرديد. الگوهاي بهينه‌ي كشت، با منظور نمودن تركيب‌هاي مختلف وزن توابع هدف تحت تعقيب، در قالب سه سناريو ارايه شد كه تمامي الگوهاي پيشنهادي توسط مدل، امكان افزايش بازده ناخالص و كاهش مصرف آب را ميسر نمود. افزون بر اين، در الگوهاي ياد شده به موازات افزايش وزن هدف حداقل‌سازي مصرف آب، تركيب كشت به نفع محصولات با نياز آبي كمتر تغيير يافت. مقايسه‌ي الگوهاي كشت فعلي و بهينه حاكي از اين است كه بهره‌برداران در هر دو گروه مزارع كوچك و بزرگ عموما عملكرد نسبتا مشابهي در دست‌يابي به هدف حداكثرسازي بازده ناخالص داشته‌اند، درحالي كه هدف حداقل‌سازي مصرف آب در مزارع بزرگ‌تر نسبت به مزارع كوچك‌تر به گونه‌ي موفق‌تري تامين شده كه به نوبه‌ي خود گوياي مديريت كاراتر مصرف آب در مزارع با مقياس بزرگ‌تر بوده است. علاوه بر اين، تبادل ميان اهداف به ويژه در گروه مزارع كوچك بيانگر اين است كه با چشم‌پوشي از مقدار مشخصي بازده ناخالص، مي‌توان شاهد كاهش قابل ملاحظه‌تري در آب مصرفي بوده و از اين طريق گزينه‌هاي قابل قبول مختلفي را جهت كاهش مصرف آب در اختيار كشاورز قرار داد. طبقه بندي JEL: Q25,P28

Protection of vital water resources along with economic considerations has made a major revision in decision making of agricultural systems. Under such circumstances, it is necessary to use efficient planning approaches which allow decision makers to access multiple objectives. Accordingly, the present study applied multi-objective programming, cluster analysis, and compromise programming to develop an optimal cropping pattern providing gross margin maximization and water use minimization in Seidan-Farough Plain, Marvdasht Township. The required data is related to crop year 2010-2011 and collected from 106 questionnaires using two stage cluster sampling. Considering different combinations of weights for the objective functions, the optimal cropping patterns were presented under three scenarios. All patterns proposed by the model made it possible to increase gross margin and reduce water consumption. Moreover, when the objective weight of minimizing water use across patterns increased, crop combination changed in favor of the crops with lower water requirement. Comparison of current and optimal cropping patterns showed that farmers in both small and large farms had relatively similar performance in achieving the objective of gross margin maximization, while the objective of water use minimization was more successfully provided in large farms than that of small farms which in turn represents more efficient management of water use in large-scale farms. In addition, the tradeoffs between objectives, especially in small farms, indicated that decreasing a certain amount of gross margin would result in a more substantial reduction in water consumption providing farmers with a variety of acceptable options in order to reduce water use.