تغيير رژيم بارش شمال غرب ايران

Change of the Precipitation Regime in Northwest of Iran

رژيم بارندگي نشان گر توزيع زماني بارش و بيان گر شمار چرخه هاي بارندگي درطي سال است. يكي از نمودها و نتايج تغيير اقليم، تغيير رژيم بارندگي و به تعبير ديگر تغيير الگوي زماني بارش است. تغيير رژيم بارش علاوه بر اثرات قابل توجه زيست محيطي بر كميت و كيفيت منابع آب تاثير غيرقابل انكاري به جا مي نهد. از اين رو تحليل رژيم بارش و بررسي تغييرات احتمالي آن به لحاظ زيست محيطي- اقتصادي، برآورد، تامين و توزيع آب مورد نياز و در نهايت لزوم اتخاذ تدابير مديريتي و نيز برنامه ريزي منابع آب از اهميت شايان توجهي برخوردار است. واكاوي دگرگوني رژيم بارندگي از طريق بررسي و وارسي تغييرات همسازهاي مختلف بارش امكان پذير است. شماره هر همساز شمار چرخه هاي بارش در هر سال را بيان مي دارد. براي مثال همساز اول بر چرخه يگانه، همساز دوم بر چرخه دوگانه و... در سال دلالت دارد. اهميت همسازها بر اساس سهم پراش هر همساز در كل پراش يك سري زماني تعريف مي شود. در اين تحقيق تلاش شده است تغييرات سه همساز اول بارش طي چهار دهه متوالي (از سال 1966 تا سال 2005 ميلادي) در شمال غرب كشور (استان هاي آذربايجان غربي، آذربايجان شرقي، اردبيل و زنجان) بررسي و تحليل شود. در اين راستا از 260 ايستگاه همديد، اقليم شناسي و باران‌سنجي استفاده شد. به منظور رفع كم بودهاي آماري و جبران تفاوت طول دوره آماري ايستگاه ها، نقشه هاي ماهانه بارش، توليد و براي حصول مشخصات همسازها عمليات محاسباتي بر روي ياخته هاي اين نقشه ها انجام شد. بارش سالانه شمال غرب كشور از شمال شرق به جنوب غرب افزايش مي يابد. تغييرات مكاني بارش بسيار زياد است. برخلاف انتظار، بيشترين بارندگي بر چكاد بلندي هاي اين پهنه از كشور رخ نمي دهد. بر پايه روش هاي به كار رفته روشن شد كه دو سامانه همديد- محلي تا بيش از 90 درصد دگرگوني هاي بارش شمال غرب را توجيه مي كند. همساز اول بيش ترين سهم بارندگي را در بخش جنوب غربي پهنه مورد مطالعه داشته است. ازاين بخش به سمت بخش هاي كم باران شمال شرقي ميزان سهم بارش حاصل از همساز اول كاهش مي‌يابد. كم ترين سهم بارش حاصل از سامانه هاي همديد به شمال شرقي (پهنه كم بارش) مي رسد. بنابراين سهم بارش حاصل از سامانه هاي محلي (بارش همرفتي، كوهستاني، جبهه هاي محلي و ....) در اين بخش بيشتر است. در حالي كه متناسب با افزايش بارش سالانه، سهم سامانه هاي همديد نيز فزوني مي يابد. از اين رو بخش جنوب غربي از بارش هاي بيش تري نسبت به بخش هاي ديگر برخوردار است. اين وضعيت توام با رفتار تناوبي درتمامي چهار دهه مورد بررسي صادق است. تغييرات سهم همساز اول موجب تغيير سهم همسازهاي ديگر در توليد بارش شده است. نتايج حاصل از اين تناوب به نفع تمركز بارش سالانه و فزوني نقش بارش‌هاي تك چرخه اي مي باشد. همساز سوم نيز ازاين تغييرات مصون نبوده، افزايش ميزان آن، توام با دگرگوني الگوي مكاني مقدار و سهم آن نيز دستخوش دگرگوني شده است. به طوري كه هسته هاي بارش حاصل از اين همساز طي چهار دهه از بخش هاي جنوبي، شرقي و شمال شرقي به نواحي مركزي منتقل شده است. با توجه به يافته هاي اين تحقيق مي توان استنباط نمود كه رژيم بارندگي شمال غرب ايران به ويژه طي دهه اخير از رژيم نا متمركز تر روبه رژيمي متمركزتر نهاده است. ازاين رو توجه به اين پديده از ضرورت هاي بنيادي در مديريت و برنامه‌ريزي منابع آب است.