رخداد انواع گوناگون كانسارهاي سولفيد توده‌اي آتشفشان‌زاد (‏VMS‏) و ارتباط آن با ‏تحولات زمين‌ساختي- ماگمايي در پهنه سنندج- سيرجان ‏

Formation of Various Types of Volcanogenic Massive Sulfide (VMS) ‎Deposits and Its Relationship With Tectono-Magmatic Evolution in the ‎Sanandaj-Sirjan Zone

انواع گوناگوني از نهشته‌هاي سولفيد توده‌اي آتشفشان‌زاد (‏VMS‏) در بخش‌هاي شمالي و جنوبي پهنه سنندج- سيرجان تشكيل شده‌اند كه از مهم‌ترين آنها مي‌توان كانسارهاي مس- ‏روي- نقره بوانات (نوع پليتيك مافيك يا ‏Besshi‏)، مس- روي سرگز (نوع بايمدال مافيك يا ‏Noranda‏) و روي- سرب- مس چاه‌گز (نوع سيليسي‌كلاستيك فلسيك يا ‏Bathurst‏) در ‏بخش جنوبي و كانسار سولفيد توده‌اي غني از طلاي باريكا (نوع بايمدال فلسيك يا ‏Kuroko‏) را در بخش شمالي نام برد. مقايسه اين نهشته‌ها و بررسي ارتباط تشكيل آنها با فرايندهاي ‏تكتونو- ماگمايي در اين پهنه نشان‌دهنده تشكيل آنها در حوضه‌هاي كافتي درون كماني مرتبط با فرورانش پوسته اقيانوسي نوتتيس به زير صفحه قاره‌اي ايران در دوران مزوزوييك است. ‏دليل اصلي رخداد انواع گواناگون ‏VMS‏ در اين پهنه، مي‌تواند در ارتباط با تحول و تكامل ماهيت ماگما و حوضه‌‌اي كافتي درون كماني باشد. مقايسه اين نهشته‌ها با همديگر از ديد ‏برخي ويژگي‌ها مانند سنگ‌هاي درون‌گير و توالي ميزبان و همبود (پاراژنز) كاني‌شناسي نشان مي‌دهد كه نهشته‌هاي بوانات و سرگز با كانسار چاه گز تفاوت‌هاي آشكاري دارند كه به‌نظر ‏مي‌رسد دليل اصلي اين تفاوت‌ها تركيب ماگمايي متفاوت يعني فلسيك بودن تركيب اصلي سنگ‌هاي آتشفشاني در توالي منطقه چاه‌گز و مافيك بودن آنها در توالي‌هاي ميزبان مناطق ‏بوانات و سرگز باشد. ايجاد و گسترش كافت كماني در مناطق بوانات و سرگز در مراحل آغازين قرار دارد در حالي كه كافت درون كماني در منطقه چاه‌گز به بلوغ رسيده است و اين ‏دليل اصلي تفاوت در ماهيت ماگما و نوع كانه‌زايي ‏VMS‏ در اين مناطق است. پهنه سنندج- سيرجان (به‌ويژه بخش جنوبي آن) به دليل ميزباني انواع گوناگون و بزرگ‌ترين و بيشترين ‏ذخاير ‏VMS‏ شناخته شده در ايران، جذاب‌ترين پهنه ساختاري براي اكتشاف اين نهشته‌ها است.‏

Various types of volcanogenic massive sulfide (VMS) deposits occurred within the northern and southern parts of the Sanandaj-Sirjan zone ‎‎(SSZ). The most important VMS deposits of the south SSZ includes the Bavanat Cu-Zn-Ag (pelitic mafic- or Besshi-type), Sargaz Cu-Zn ‎‎(bimodal mafic- or Noranda-type), and Chahgaz Zn-Pb-Cu (silicicalstic felsic-or Bathurst-type) deposits, and the north SSZ hosts the Barika ‎gold-rich (bimodal felsic- or Kuroko-type) VMS deposit. Comparison of the VMS deposits, and investigating of possible relationship ‎between formation of these deposits and tectono-magmatic processes within the SSZ indicate formation of all the deposits within intra-arc ‎rift basins related to subduction of the Neo-Tethyan oceanic crust beneath the Iranian plate during Mesozoic period. Main reasons for ‎formation of the different VMS types within the SSZ might be due to evolution of magma nature and intra-arc rift basins. Comparison ‎between the deposits in many aspects including host and associated rock types and ore mineral paragenesis indicate clear differences between ‎the Bavanat and Sargaz deposits and the Chahgaz deposit. It is inferred that the differences could be due to variations in magma ‎compositions, i.e., felsic in the Chahgaz, and mafic in the Bavanat and Sargaz host sequences. Indeed, development of the intra-arc rifting ‎was at early/nascent stage in the Bavanat and Sargaz regions and at mature stage in the Chahgaz area.The SSZ (particularly the southern part) ‎due to hosting various VMS type deposits and involving the known largest and majority VMS deposits in Iran is the most attractive structural ‎zone for VMS exploration.‎