تاثير سازندهاي زمين‌شناسي بر كيفيت آب زيرزميني آبخوان دشت شوقان (خراسان شمالي)‏

The Impacts of Geological Formations on the Guality of Groundwater in ‎ Shoghan Plain Aquifer (North Khorasan)‎

دشت شوقان يكي از زيرحوضه هاي كوير مركزي در استان خراسان شمالي با آب و هواي خشك و نيمه خشك است. كيفيت آب زيرزميني آبخوان شوقان بجز در مناطق خاوري بسيار ‏نامطلوب و حتي براي كشاورزي نيز نامناسب است. از مهم‌ترين عوامل كاهش‌دهنده كيفيت آب زيرزميني اين آبخوان تركيب سنگي منطقه است كه بيشتر از سنگ‌هاي رسوبي و بويژه ‏تبخيري‌ها را دربر مي‌گيرد. به منظور بررسي اثرات سنگ‌شناسي حوضه بر كيفيت آب آبخوان، 31 نمونه آب از بخش‌هاي مختلف آبخوان شوقان در سال 1388 برداشت و پس از اندازه‌گيري ‏اسيديته، هدايت الكتريكي و يون‌هاي اصلي، نقشه هاي پراكندگي يون‌هاي اصلي رسم و بررسي هاي مجدد زمين‌شناسي صحرايي در منطقه انجام شد. نقشه‌هاي پراكندگي يوني به خوبي تاثير ‏سازندها را بر آبخوان نشان مي دهند. مطالعه دقيق و گسترده نمودارهاي تركيبي يون‌ها و محاسبه شاخص اشباع كاني هاي ژيپس، هاليت، كلسيت و دولوميت، انحلال اين كاني‌ها و همچنين ‏هوازدگي كاني‌هاي سيليكاتي را در منطقه اثبات مي كنند. با توجه به بررسي تبادلات يوني انجام شده به دليل غلظت‌هاي بالاي سديم در آب‌هاي منطقه (كه افزون‌بر انحلال هاليت از هوازدگي ‏كاني‌هاي سيليكاتي نيز به دست آمده‌اند)، تبادلات يوني وارون در منطقه رخ مي دهد.‏

Shoghan plain is one of the sub-catchments of the central Kavir, in North Khorasan Province which experiences semi-arid to arid climate. With ‎the exception of its eastern part, the quality of water in Shoghan aquifer is very low, unacceptable even for agricultural use. One of the main ‎factors that deteriorate the quality of groundwater is local geology which comprises mostly sedimentary rocks and in particular evaporites. In ‎order to study the effects of geological formations on the quality of groundwater, 31 water samples were collected from different parts of the ‎aquifer in 2009 and were analyzed for acidity, electrical conductivity and major ions. In the second step, ion distribution maps were prepared and ‎geological characteristics were rechecked in the field. There is a clear impact of geology on the distribution of ions. A combination of ions cross ‎plots and saturation indices of gypsum, halite, calcite and dolomite minerals show that the dissolution of these minerals and weathering of silicate ‎minerals is commonplace in the aquifer. Due to high concentrations of sodium in the groundwater of the area, reverse ion exchange is one of the ‎chemical processes controlling the chemical composition of groundwater. ‎