ژيوشيمي و خاستگاه زمين‌ساختي- ماگمايي سنگ‌هاي آذرين ترشيري در محدوده خاور و ‏شمال خاور نهبندان، خاور ايران‏

Geochemistry and Tectonomagmatic Setting of Tertiary Volcanism in East ‎and Northeast of Nehbandan, Eastern Iran

فعاليت آتشفشاني در محدوده خاور و شمال خاور نهبندان (خاور ايران) شامل طيف گوناگوني عمدتا از تركيبات بازي تا ميانه است. همه اين سنگ‌ها تركيب سديك دارند (‏Na2O/K2O‏ > ‏‎1‎‏) و ‏در سري‌هاي تولييتي با پتاسيم پايين و كالك‌آلكالن قرار مي‌گيرند. مطالعه سنگ‌نگاري، شيمي كاني‌ها و ژيوشيمي سنگ كل نشان‌دهنده تمايز بازالت‌ها به دو گروه كالك‌آلكالن و تولييت‌هاي ‏با پتاسيم پايين مرتبط با كمان‌هاي ماگمايي است. سنگ‌هاي آتشفشاني حدواسط نيز به‌طور مشابه در دو سري ماگمايي يادشده قرار مي‌گيرند. نمودار تغييرات برخي عناصر اصلي و فرعي روي ‏SiO2‎‏ به‌همراه الگوهاي بهنجارشده نسبت به كندريت عناصر خاكي كمياب نشان از ارتباط زايشي سنگ‌هاي حدواسط سري تولييتي با پتاسيم پايين به سنگ‌‌هاي بازي اين سري دارد در حالي ‏كه تحول ماگمايي تركيبات حدواسط كالك‌آلكالن از بازالت‌هاي كالك‌آلكالن را رد مي‌كند. در نمودارهاي چندعنصري بهنجارشده نسبت به ‏MORB‏ (‏Mid-Ocean Ridge Basalt‏)، ‏تهي‌شدگي ‏HFSE‏ (‏High Field Strength Elements‏) و غني‌شدگي ‏LILE‏ (‏Large-Ion Lithophile Elements‏) در همه سنگ‌هاي بازي حدواسط تعيين‌كننده جايگاه زمين‌ساختي-ماگمايي ‏مرتبط با پهنه‌هاي فرورانشي در زمين‌درز سيستان است. تغيير از تولييت‌هاي با پتاسيم پايين به بازالت‌هاي كالك‌آلكالن گواه تحول به سوي يك سامانه كماني بالغ است كه اين تغييرات همراه با ‏ادامه فرورانش سنگ‌كره اقيانوسي حوضه سيستان در ترشير انجام شده است.‏

Tertiary volcanism in east and northeast of Nehbandan, eastern Iran, includes mostly basic-intermediate associations. They are characterized by ‎sodic (1 < Na2O/K2O) compositions and contain both low-k tholeiitic and calk-alkaline series. Based on petrographic, mineral chemistry and ‎whole-rock geochemical evidences basalts can be classified into two groups; arc-related calc-alkaline basalts (CAB) and low-K tholeiites (LKT). ‎The evolutionary trends of some major and trace elements vs. SiO2 and also chondrite-normalized rare earth element (REE) patterns represent ‎gentic relation between low-K tholeiitic intermediates and LKT but reject calkalkaline intermediate generation by magmatic evolution from CAB. ‎In MORB-normalized multi-element patterns, negative anomally of high field strength elements (HFSE) and enrichment of large-ion lithophile ‎elements (LILE) suggest subduction zone-related tectonomagmatic setting for basic-intermediate associations in which compositional change ‎from LKT to CAB is accompanied by the evolution of arc system. This scenario in Sistan suture zone is interpreted as subduction continuation of ‎Sistan oceanic lithosphere in Tertiary. ‎