نقش‌هاي شش گانه‌ زباني در ادبيات تعليمي با تكيه بر يكي از قصايد سنايي

The six functions of language the didactic literature relying on the one of the Odes of Sanaee

سنايي از پايه گذاران ادبيات تعليمي و از سرآمدان آن محسوب مي شود. بيشتر قصايد او سرشار از مضامين حكيمانه و تعليمي است و همچون ساير اشعار تعليمي اين شاعر بزرگ، با آموزه‎هاي اخلاقي و مذهبي گره خورده است.مقاله حاضر سعي دارد با توجه به اهميت كاركرد نقش‌هاي زبان در القاي مفاهيم، به تحليل و بررسي كاركرد آنها در ادبيات تعليمي بر اساس الگوي ياكوبسن، زبان شناس معاصر، بپردازد. به اين منظور يكي از قصايد سنايي را كه سرشار از آموزهاي تعليمي و اخلاقي است، از حيث ميزان تاثير هر يك از نقش‌هاي زباني در جهت انتقال آموزه هاي تعليمي، مورد واكاوي قرار مي‌دهد. ياكوبسن در به كارگيري نظريه‌ ارتباط در ادبيات، قايل به شش مولفه ارتباطي است: 1- پيام(اثر ادبي) 2- فرستنده پيام (نويسنده يا شاعر) 3- گيرنده‌ پيام (مخاطب- خواننده)4- رمز (قواعد و هنجارهاي زبان) 5- زمينه‌‌ تماس(موقعيتهاي اجتماعي و فرهنگي) 6- مجراي ارتباطي تماس(كلمات يا اصوات). بر اين اساس در ادبيات تعليمي عموماً و در قصيده مورد بررسي خصوصاً، مولفه‌ سوم يعني مخاطب، محور اصلي فرايند ارتباط به شمار مي‌رود و از ميان نقش هاي شش گانه زبان (ترغيبي، عاطفي، همدلي، ادبي، فرازباني و ارجاعي) نقش ترغيبي به عنوان نقش عمودي و اصلي و بقيه به عنوان نقش وسيله اي و فرعي محسوب مي گردد. اين امر خود حاكي از آگاهي و تسلط شاعر بر فنون سخنوري و معيارهاي بلاغت در زبان فارسي است.

Sanai is the founder of didactic literature and considered to be the pioneer.Most of his odes are full of didactic and philosophical concepts. Thereforelike his didactic poems they, areinterwoven with moral and religious teachings. The present research paper aims to analysis and study the six function of the language in expressing meaning. The pattern ofJacobson, the contemporary linguists in didactic literature, and one of Sanai’s odes that is full of didactic and moral teachings has been analyzed.Therefore the effect of these functions in expressing didactic teachings has been investigated.Jacobson in applying the theory of communication use six commutativecomponentsincluding1- message (literary work) 2- the message sender (author and poet) 3- message receiver (reader - the reader) 4- Code (rules and norms of language) 5- Fields contact (social and cultural situations)6-channel of communication calls (words or sounds).Accordingly, in didactic literature generally and the odes under investigation specifically, the third component; namely, reader considered the axis point of communication and among six function of the language (conative, emotive, poetic, phatic,metalinguistic and referential)conative role as a vertical and main role and others as instrumental and subsidiary role. This fact shows the mastery and awareness of poet in the art of oratory techniques and criteria of rhetoric in the Persian language.