رابطه معنا و زمينه در فهم نظريه‌هاي سلطنت مشروطه و مشروعه

Meanings and Grounds for Understanding the Constitutional Monarchy and Its Theories

فقه شيعه، قبل از مشروطه و عصر قاجار، چندان به مسايل اجتماعي و سياسي علاقه نشان نمي‌داد. همگام با تحولات عصر مشروطه خواهي و جدال قديم و جديد در ايران، فقه سياسي و نظريه پردازيِ شيعه در باب دولت نيز متحول شد. در اين عصر فقها و علماي بزرگ شيعه، در قالب دو مكتب و سنت فكري و فقهي ايران و نجف، به طرح ديدگاه‌ها و مواضع سياسي و فقهي خود در ارتباط با قدرت سياسي و دولت پرداختند. دو نظريه مهم سلطنت مشروطه و سلطنت مشروعه، از ميان ديدگاه‌ها و آرا فقهاي بزرگ شيعه در عصر قاجار متولد شد. نظريه سلطنت مشروطه با محوريت فقهايي چون محمدحسين ناييني و با الهام گيري از مفاهيم مدرن و نو آيين مشروطيت توليد شد. در مقابل نظريه سلطنت مشروعه با طلايه‌داري علمايي كه در راس آن شيخ فضل‌اله نوري قرار داشت صورت‌بندي شد. در اين مقاله از چرايي و چگونگي شكل گيري و توليد اين نظريه‌ها پرسش خواهد شد و اين كه چگونه مي‌توان خوانشي معنا دار از فضاي معناييِ اين دو نظريه ارايه داد. چرا و به چه دليل فقه شيعه در يك عصر و بهره‌مند از منابع استنباط واحد به نتايج و نظرات دوگانه ضد هم مي‌رسند؟ جهت نيل به اين مقصود با استفاده از چارچوب و الگوي روش شناختي كوينتين اسكينر- از اصحاب مكتب كمبريج- در صدد فهم و رمز گشايي از معناي نهفته در پس اين دو نظريه خواهيم بود. بر اساس هرمنوتيك اسكينر، نظريات، آرا و انديشه‌هاي هر متفكر، كه از آنها به «معنا» تعبير مي‌كنيم، تحت تاثير«بسترها و زمينه‌ها» شكل مي‌گيرد. فلذا براي فهم هر نظريه اي، بازسازيِ زمينه‌ها و بسترهاي شكل دهنده به آن نظريه ضروري است. در اين مقاله، چارچوب روشيِ اسكينر در فهم نظريه سلطنت مشروطه و سلطنت مشروعه و نزد نمايندگان برجسته آن به آزمون گذاشته خواهد شد. به اين منظور زمينه‌هاي دوگانه زباني، فكري و عملي، محيطي اين دو نظريه، احصا و تبيين مي‌شود.

attention to the social and political issues on government. In congruency with the developments in constitutional era, and in the face of traditional and modern argument on the government, Shia’s jurisprudence had to undergo some changes. Two views, one on constitutional Monarch and the other one on the monarchy limited by Sharia were emerged. The view of constitutional monarch was born mainly in the mind of Mohammed Hussein Naeini, while the idea of monarchy limited by Sharia had its source in Sheikh Fazlollah Nuri. It is the aim of this paper to find out how and why these two opposing views on Monarchy unfolded themselves. Analytical tool employed to compare these two views is Skinner’s Hermeneutic who belongs to the school of Cambridge. By using Skinner’s approach, we will try to understand the foundations of principles underlying each of these two views. Hence, the two-fold bases of language, theoretical, operational and ecological factors will be discussed and explained.