فرمانروايي به مثابه عدالت؛ تاملي در انديشه‌هاي سياسي خواجه نظام‌الملك

Sovereignty as Justice Reflections on Political Thoughts of Khaje Nizam al-Mulk

عدالت نخستين فضيلت نهادهاي اجتماعي است و براي برقرار ماندن هر نوع نظم اجتماعي يك اصل اساسي به‌شمار مي‌رود. پژوهش حاضر تلاشي است در جهت يافتن جايگاه عدالت در انديشه‌هاي يك ايراني مسلمان كه در زمانه‌ پرآشوب ورود تركان غزنوي و سلجوقي به ايران مي‌زيسته است. سخن از خواجه نظام‌الملك طوسي است. ميراث فكري خواجه نشان مي‌دهد كه عدالت نه فقط در مقياس فردي بلكه در مقام يك نهاد اساسي اجتماعي، اصلي‌ترين محور در حوزه تعاملات اجتماعي است. نوشتار حاضر با بهره‌گيري از روش‌شناسي توصيفي مبتني بر تحليل محتوايي، به دنبال اين است كه اين فرضيه را به بحث گذارد كه خواجه با زيركي عدالت را معادل حكومت توام با اقتدار قرار داد. او با تمركز بر مبحث عدالت، آن را عامل مهم تداوم حكومت برشمرده و با طرح محوريت فرمانروا و ظل اللهي بودن او، مردم را به اطاعت از او فرا مي‌خواند. بر اين مبنا، عدالت عبارتست از ممانعت فرمانروا و شهريار و نيز عمال حكومت از ظلم بر مردم.

Justice is the first virtue of social institutions and social harmony in order to maintain any regulation as a fundamental principle. The present study is an attempt to find the place of Islamic justice in the minds of the turbulent times in the arrival of the Seljuk Turks and Ghazni. It is about Khaje Nizam al-Mulkʹs intellectual legacy .Khaje shows that justice is not just an individual scale, but as a basic social institution which is the main focus in the social interaction. This research, by using descriptive and content analysis, tries to explain the place and the role of Justice in good governing social interaction. He focused on the topic of justice; it is an important factor for a just government and the winning of peopleʹs respect and support. Therefore, justice is to protect people from the tyranny of rulers and princes, as well as government agents.