حقيقت انسان و انسان حقيقي در انديشه ابوالحسن عامري و صدرالدين شيرازي

Truth of Man and the True Man in Abulhassan ‘Amiri and Mulla Sadra

بحث درباب وجود آدمي، حقيقت و مقام او در عالم تكوين، بعنوان يكي از مباحث مهم فلسفي همواره مورد نظر فيلسوفان بوده است. حكماي مسلمان نيز در مباحث خود به بحث درباره انسان پرداخته‌اند. نكته مهم و اساسي در باب انسان‌شناسي، سخن از حقيقت انسان بعنوان موجودي متمايز و برگزيده در ميان ساير موجودات است. ابوالحسن عامري نيشابوري، فيلسوف ايراني مسلمان، از جمله كساني است كه درباره حقيقت انسان مباحثي را در فلسفه‌ورزي خود مطرح كرده است كه نويسندگان را برآن داشته، نظريات وي را با آرا صدرالمتالهين بعنوان فيلسوفي داراي نظريات نو در باب حقيقت انسان و بعنوان يك حكيم مرجع، به مقايسه و تحليل بگذارد و وجوه اختلاف و اشتراك آنها را نمايان سازد. در اين ميان، تلقي آن دو از انسان بعنوان مخلوق خداوند و مركب از نفس و بدن و تلقي نفس بعنوان حقيقت انسان و درنتيجه، تقابل با ديدگاههاي ماده‌باورانه را ميتوان از نقاط اشتراك و تفاوت ديدگاه آنها پيرامون رابطه نفس و بدن و نحوه ارتباط آن دو را ميتوان از نقاط اختلاف آنها قلمداد كرد. ملاصدرا رابطه نفس و بدن را يك رابطه لزومي و وجودي ميداند و روح بخاري را واسطه ميان آن دو ميداند و با طرح نظريه جسمانيه الحدوث، نظري جامعتر را اريه ميدهد، درحالي كه عامري رابطه نفس و بدن را رابطه‌يي عرضي قلمداد ميكند و تبيين روشني از توجيه اين رابطه اريه نميدهد. همچنين آنها هردو عقل را از مراتب نفس و باعث تمايز انسان از ساير موجودات و ملاك در حقيقت انسانِ ميدانند.

The discussion of man’s existence and his truth and station in the world of creation has always attracted the attention of philosophers as one of the important philosophical issues. Muslim philosophers have also dealt with the problem of man in their discussions. The fundamental point in philosophical anthropology is to speak about the truth of man as a distinct and chosen existent among all others. Abulhassan ‘Amiri Nishaburi, the Iranian Muslim philosopher, is one of the thinkers who has posed certain discussions regarding the truth of man in his philosophical works. As a result, here the writers have compared his views in this regard with those of Mulla Sadra as a distinguished philosopher with some novel theories about the truth of man. In doing so, they have tried to analyze their ideas and reveal their points of agreement and disagreement. Here, their conception of man as a creature of God composed of soul and body, their conception of the soul as the truth of man and, as a result, their opposition to materialistic approaches can be considered to be among their common points. On the other hand, their views concerning the body-soul relationship and its quality can be viewed as their points of difference. Mulla Sadra believes that the body-soul relationship is a necessary and ontological one, and introduces the steam-like spirit as the mediator between the two. Then, by posing the theory of corporeal origination, he provides a more comprehensive theory. Nevertheless, ‘Amiri considers this relationship to be an accidental one and does provide a clear explanation to justify his position in this regard. It is emphasized that both of them conceive of the intellect as one of the levels of the soul, the element distinguishing man from other existents, and the criterion for the truth of man.