لايه‌هاي مورد بررسي در سبك‌شناسي انتقادي داستان كوتاه و رمان

The Arguable Stylistic Layers in Critical Stylistics of Short Story and Novel

محمد تقي بهار با انتشار تاريخ تطوّر نثر فارسي (1331) آغازگر سبك شناسي تاريخي در ايران است و شيوه وي تا به امروز ادامه يافته است. براي خروج از وضعيت ركودي كه سبك شناسي نثر فارسي بدان دچار است، يكي از راه حل هايي كه در اين مقاله پيشنهاد مي شود، به كارگيري شاخه هاي جديد سبك‌شناسي و بازيابي ابزارهايي مناسب براي تجزيه و تحليل متون فارسي است. به منظور برداشتن گامي در اين‌باره، در مقاله حاضر سبك شناسي انتقادي را به عنوان يكي از شاخه هاي جديد، مورد توجه قرار مي‌دهيم و به طور خاص به لايه هاي سبكي قابل بررسي در سبك شناسي انتقادي داستان كوتاه و رمان مي‌پردازيم. پرسش اساسي اي كه پژوهش حاضر به آن مي پردازد، اين است كه در بررسي انتقادي سبك داستان كوتاه و رمان چه متغيّرهاي سبكي اي را مي توان مطرح كرد كه منجر به كشف ايديولوژي و رابطه قدرت در متن شود؟ براي پاسخ گويي به پرسش ذكر‌شده، بررسي داستان و رمان را در كلان لايه هاي روايي و متني با تجزيه و تحليل كانون سازي، ميزان تداوم كانون سازي (كانوني‌سازي متغير و چندگانه) و جنبه هاي كانون‌سازي (جنبه ادراكي: زمان؛ ترتيب، ديرش، بسامد و مكان؛ ديدي پرنده وار و كلي يا ديدي جزيي نگرانه و درشت نما، جنبه شناختي و جنبه ايديولوژيكي) و نيز خردلايه هاي واژگاني، نحوي، كاربردشناسي و بلاغي را در ارتباط با لايه بيروني آن (بافت موقعيتي متن) مورد توجه قرار مي دهيم. با اين هدف كه به‌كارگيري شاخه‌هاي جديد سبك شناسي در بررسي متون ادب فارسي مورد توجه قرار گيرد. گفتني است بسياري از معيارها و مولفه‌هاي سبكي مطرح‌شده در اين مقاله را در مطالعه ويژگي هاي سبكي ديگر شاخه هاي ادبيات داستاني: اسطوره، قصه، حكايت و رمانس نيز مي توان به كار گرفت.

Mohammad Taghi Bahar is the initiator of historical stylistics in Iran by publishing “Tarikhe Tatavor e Nasre Farsi” (the Evolution of Farsi Pose) (1331/1952), and his manner has been followed so far. To exit the recession with which Farsi prose stylistics is afflicted, one of the solutions suggested in this article is applying the new branches of stylistics and retrieval of the suitable tools for analyzing Persian texts. To reach this goal, we will consider critical stylistics as one of the new branches, and specifically discuss the arguable stylistic layers in the critical stylistics of short story and novel. The basic question processed in this study is that what stylistic variables could be discussed in critical investigating of short story and novel styles, which leads to discovering the ideologies and power relations in the texts. To answer the question, we will consider studying story and novel in textual and narrative macro-layers by analyzing focalization; the level of persistence of focalization and the facets of focalization (perceptual facet: time, order, duration, frequency, and space; an overall and eye-bird’s view or a partial and close-up view, cognitive and ideological facets), and lexical, syntactic, pragmatic and rhetorical micro-layers in relation with its external layer (situational context). The aim will be applying the new branches of stylistics in studying Farsi literature texts; many of the stylistic criteria and features discussed in this article could be applied in studying the style of other branches of narrative literature, e. g. myth, fiction, allegory and romance.