مباني و روش شيخ صدوق در تفسير قرآن كريم

Shaykh Saduq’s Foundations and Method in the Exegesis of the Holy Quran

شيخ صدوق از فقها و محدثان طراز اول اماميه در قرن چهارم هجري قمري است. نظر به صبغه روايي اغلب آثارش، بيشتر در زمره محدثان به شمار آمده و وجهه تفسيري او كمتر مورد توجه قرار گرفته است. كتاب تفسير قرآن صدوق به ما نرسيده لكن در ميان آثار به‌‌جا مانده از وي مي‏توان به برخي از ديدگاه‏‏هاي تفسيري‌اش دست يافت. اين نوشتار در صدد است تا مباني و روش تفسيري وي را از ميان آثار مذكور استخراج كند. قدسي بودن و وحياني بودن، نص و قرايت واحد، قابل فهم بودن و جواز تفسير قرآن و نيز ساختار چند معنايي و پيوستگي آيات آن، از مهم‌ترين مباني تفسيري شيخ صدوق است. تفسير قرآن به قرآن و تفسير قرآن به سنّت، ناظر به روش ابن‌بابويه در تفسير قرآن به ماثور است. از سوي ديگر تفسير ادبي، تاويل آيات متشابه، بيان بطون آيات، بيان وجه جمع بين روايات تفسيري، نقد روايات تفسيري و نقد آرا تفسيري ديگران، ناظر به روش تفسير اجتهادي اوست. بررسي شيوه تفسير موضوعي در ارايه مباحث تفسيري، تحليل ارتباط روش تفسيري قرآن به قرآن با روايت «ضرب قرآن» در آثار شيخ صدوق، بررسي شيوه وي در تبيين مفردات قرآن و اشاره به گرايش روايي و كلامي وي در تفسير قرآن كريم از ديگر مباحث اين نوشتار است.

Shakh Saduq is one of the prominent Shiite jurisprudents and traditionists in the fourth century A.H. Due to his tradition- oriented nature of most of his works, he is considered as a traditionist rather than an exegete. Saduq’s exegetical work "Tafsir al Quran" has not been handed down to us. However, some of his exegetical views are traceable through his survived works. The present article is an attempt to recover his exegetical foundations and method through the above mentioned works. Interpretation of the Quran by the Quran, and interpretation of the Quran by Hadith or Sunnah refer to Ibn Babawayh’s method in tradition- based interpretation of the Quran. On the other hand, literary interpretation, hermeneutic interpretation of ambiguous verses, explanation of the internal meaning of verses, stating the way of reconciling between exegetical hadiths, criticizing exegetical hadiths and exegetical views of other commentators refer to his intellectual and deduction - based method. Study of thematic interpretation, analysis of the relation between the method of interpretation of the Quran by the Quran and the hadith about Zarb al-Quran in Saduq’s works, study of his method in explaining Quranic vocabulary, and a survey of his theological and hadith -based approach in the process of interpreting the holy Quran are among other issues discussed in the article.