جريانشناسي خيال در منظومه عرفاني محيي‌الدين ابن‌عربي

Imagination in Ibn Arabi’s Gnostic Manzumah

ابن‌عربي معتقد است در انسان نيروي ادراك‌كننده ديگري غير از عقل يافت مي‌شود كه عرصه فعاليت اين نيرو، پهنه «خيال» است كه در آن، جمع ميان اضداد پديدار مي‌شود؛ زيرا نزد حسّ و عقل جمع ميان دو ضد، ممتنع است. عالم خيال نزديكترين دلالت به حق است، زيرا حضرت حق، اول است و آخر؛ ظاهر است و باطن. لذا عارف جز از راه جمع كردن ميان دو ضد، شناخته نمي‌شود. ابن‌عربي، خيال را منزل الفت جامع ميان حق و خلق و همان صورتي مي‌داند كه انسان بر آن آفريده شده است و اين آگاهي را نيرومندترين آگاهي‌يي مي‌داند كه بوسيله آن عارف واحديّت حق را در كثرت خلق ادراك مي‌كند. ابن‌عربي معتقد است خيال، تنها آنچه را داراي صورت محسوس يا مركب از اجزا محسوس است و توسط قوه مصوره تركيب مي‌شود، نگه مي‌دارد و از اين رهگذر، صورتي را به دست مي‌دهد كه در حس موجود نيست، اما براي بيننده محسوس است. وي در نظريه عرفاني خويش از عالم خيال بعنوان طريق معرفت الله نام مي‌برد. در اين مقاله عالم مزبور بگونه‌يي نظام‌مند ترسيم مي‌گردد.

Ibn Arabi believes that there is a perceptive power in human beings which is other than the intellect and whose domain of activity is the realm of “imagination”. Although empirically and rationally impossible, the gathering of opposites is possible in this realm. The world of imagination is the clearest indication of the Truth, since He is the First, the Last, and the Appearance, and the Hidden. Therefore, a gnostic is not known unless through the gathering of two opposites. Ibn Arabi maintains that imagination is an all-embracing station of affinity for the Truth and creation. He also believes that it is the very form based on which man has been created and considers this knowledge the most powerful one by which gnostics perceive the Oneness of the Truth in the Plurality of creation. According to him, imagination only keeps what enjoys a sensible form or is a composite of sensible parts which are combined by the form-giving faculty. In this way, it provides a form that does not exist in the senses but is sensible for the viewer. He refers to the world of imagination as the way of knowing God in his gnostic theory. In this paper, we try to portray this world in a systematic manner.