مقدمه‌يي بر «فلسفه اخلاق ملاصدرا»

An Introduction to Mulla Sadra’s Philosophy of Ethics

علم اخلاق يكي از شعب معرفتي حكمت عملي است. در اين علم، چگونگي خوب بودن يا بد بودن رفتار انساني بررسي شده و در راستاي رسيدن به هدف متعالي اخلاق، توصيه‌هايي صورت مي‌گيرد. اخلاق نيز همانند ساير علوم، بر مبادي تصوري و تصديقي استوار است اما، از آنجا كه علم كلي نيست، بسياري از مقدمات آن نظري بوده و در علوم مختلفي بحث مي‌شوند. فلسفه اخلاق بمعناي تاملات نظري در باب «اخلاق» است. شكلگيري علم اخلاق و بناي شالوده آن، هنگامي ميسر است كه به چندين پرسش پاسخ گفته و مفاهيمي را تحليل كرده باشيم. از آنجايي كه مبادي يك علم نيز نوعي تامل نظري درباره آن علم است، پس مي‌توان گفت آنچه بعنوان «مبادي اخلاق» در سنت فلسفه اسلامي شناخته شده است، با آنچه تحت عنوان «فلسفه اخلاق» در سنت فلسفي غربي وجود دارد، قابل‌انطباق است. بر اين اساس، مي‌توان در فلاسفه اسلامي نيز نوعي فلسفه اخلاق جستجو كرد كه بر ديدگاههاي آنان درباره مبادي اخلاق استوار است. ملاصدرا نيز از اين جمع مستثني نيست. در آثار وي مي‌توان پاسخ بسياري از پرسشهاي بنيادين اخلاق را يافت كه از مجموع آنها فلسفه اخلاق صدرايي شكل مي‌گيرد. البته بطور قطع، بازخواني آرا صدرالمتالهين در اينباره نمي‌تواند به همه پرسشهاي مورد نظر پاسخ گويد زيرا كه شكلگيري فلسفه اخلاق به دوره معاصر تعلق دارد و سوالهايي در آن مطرح است كه صدرا درباره آنها بصراحت نظر نداده است. در عين حال مي‌توان با تامل در مباني صدرايي، نوعي فلسفه اخلاق ارايه كرد، كه بسيار ضروري هم هست. در اين نوشتار، با توجه به اين هدف، آرا صدرالمتالهين در باب فضيلت و سعادت بررسي شده است.

Ethics is one of the cognitive branches of practical wisdom. This field examines the quality of human behavior and provides some recommendations concerning how to attain the sublime ends of ethics. Like other branches of knowledge, ethics is based on a number of conceptual and judgmental principles. However, since it is not a universal science, some of its premises are theoretical and discussed in different sciences. The philosophy of ethics is a theoretical deliberation upon “ethics”. The development of ethics and its underlying basis is possible only when we can answer certain questions and analyze certain concepts. Since the principles of a science represent a kind of theoretical deliberation upon it, we can say that what is known as the “principles of ethics” in Islamic philosophy conforms to what is known as the “philosophy of ethics” in Western philosophy. Accordingly, we can seek for a kind of philosophy of ethics among Islamic philosophers which is based on their views of the principles of ethics. Mulla Sadra is no exception in this regard, either. In many of his works, we can find the answers to many of the fundamental questions about ethics upon which is formed the Sadrian philosophy of ethics. Of course, a review of Mulla Sadra’s ideas in this regard can never provide the answers to all the related questions. This is because the formation of the philosophy of ethics belongs to the contemporary period, and there are certain questions to which he has not given an explicit answer. However, through a study of Sadrian principles, we can provide a kind of philosophy of ethics which is quite necessary. Considering this purpose, the writer has examined Mulla Sadra’s ideas concerning virtue and happiness.