بررسي تغييرات الگوي كشت محصولات زراعي در ايران طي دوره 62-1361 تا 88-1387

Investigating the Substitution and Expansion Effects of the Cropping Pattern Change on the Crop Production in Iran

الگوي كشت به عنوان يكي از عوامل تاثيرگذار در رشد و توسعه بخش كشاورزي، به ويژه در كشورهاي در حال توسعه كه با افزايش جمعيت، رشد تقاضا و بهبود نسبي سطح زندگي مردم روبه رو هستند، داراي اهميت خاصي است. در اين راستا اين مطالعه به بررسي تغيير الگوي كشت محصولات زراعي بر حسب اثر جايگزيني و افزايشي در دوره 62-1361 تا 88-1387 و رابطه آن با توليد اين محصولات در ايران پرداخته است. نتايج بررسي ها نشان داد كه با وجود تسلط كشت گندم بر بيش از 50 درصد سطح زير كشت محصولات زراعي، گرايش به كاشت محصولاتي همچون ذرت دانه اي، دانه هاي روغني و برخي اقلام پر مصرف حبوبات و صيفي جات وجود داشته است، به گونه اي كه هم اثر جايگزيني و هم اثر افزايشي در تغيير الگوي كشت موثر بوده است. به طور مشخص 7/58 درصد تغييرات سطح زير كشت ناشي از اثر افزايشي و 3/41 درصد تغييرات ناشي از اثر جايگزيني بوده است. بررسي شاخص هرفيندال به عنوان معياري براي سنجش سطح تنوع كشت و همچنين رابطه آن با ميزان توليد محصولات نشان داد كه ميزان تنوع كشت موجود رابطه معني داري با افزايش توليد نداشته كه اين خود با توجه به سطح بالاي زير كشت گندم دور از انتظار نيست. از اين رو توجه به تنوع كشت از طريق بهبود عملكرد گندم و ساير محصولات زراعي پيشنهاد شد.

Cropping pattern as one of the key factors in development of the agriculture sector has a prominent role, especially for those developing countries which faced with the increasing population, high demand and a relative improvement in living standards. Therefore, this study investigated the substitution and expansion effects of the cropping pattern change on the crop Production in Iranian agriculture during the period 1982-83 to 2008-09. Results indicated that despite the 50 percent dominance of wheat on the total cropped area, there was a tendency toward cultivation of crops such as corn, oilseeds and some high consumption crops like legumes and vegetables. These changes were affected by both substitution and expansion effects, so that the 58.7 percent of the change in the cropped area was due to the expansion effect and the rest of the 43.1 percent was due to the substitution effect. Calculating the Herfindal index as a measurement of the diversification level and its relation with the production and yields of the crops, it was indicated no relationship between the current diversification level and the available increase in production and yields of the crops which is not unacceptable due to the high area under wheat cultivation. Therefore, it was recommended to extend diversification through increasing yields of wheat and other crops.