بررسي وضعيت موجود علم و فناوري در ايران و جايگاه آن در برنامه هاي توسعه

A Survey of Science and Technology Status Quo in Iran and in its Development Plans

در اقتصادهاي دانش‌بنيان، علم و فناوري اهميتي برتر از كار و سرمايه يافته است. از اين رو، اكنون راهبردهاي كلان علم و فناوري در سطوح ملي و بين‌المللي با دقت بررسي و در چارچوب طرح‌هاي ميان‌مدت و بلندمدت، تدوين، اجرا و پايش مي‌شود. نكته مهم، درك واقعي و بي‌طرفانه نقطه عزيمت و وضع موجود است كه پايگاه علم و فناوري كشور ناميده مي‌شود. هدف پژوهش حاضر، در وهله نخست تعيين حدود نسبي اين پايگاه و سپس بيان پيشنهادهايي براي درج در بخش علم و فناوري برنامه‌هاي توسعه در قالب هسته‌هاي جهت‌دهنده است. پرسش اساسي مقاله حاضر اين است كه وضعيت پايگاه علم و فناوري، با توجه به الگوي چهارگانه‌اي كه در مقاله حاضر مطرح شده است، چگونه است؟ آيا اين وضعيت، بيانگر وجود مشكلات، آسيب‌ها و عدم تعادل‌هايي در نظام علم و فناوري در سطح ملي است؟ روش پژوهش، بررسي و تحليل آماري و نيز تحليل محتواي كيفي است كه در كنار آن يك، پژوهش آسيب‌شناختي نيز در حوزه علم و فناوري انجام شده است. يافته‌ها در قالب داده‌هاي منظم از بررسي آماري و نيز گزارش آسيب‌شناختي، بيانگر برخي گسست‌ها و عدم تعادل‌ها در اين حوزه است. جزيره‌اي شدن، عدم هماهنگي و انسجام نهادهاي سياستگذاري، ضعف رابطه بين رشد علم و توليد، عدم توان جذب سهم پژوهش از توليد ناخالص داخلي و غيره، از جمله عدم تعادل‌هاي مذكور است. در پايان، نگارنده الگوي مطلوبي پيشنهاد كرده و در پيوست مقاله نيز بسته پيشنهادي سياستي، به طور مدون بيان شده است.

Work and capital are considered more pivotal than science and technology in knowledge-based economies. Hence, macro-strategies of science and technology in both national and international levels are thoroughly studied to be schematized, implemented and supervised in the framework of mid-run and long-run projects. The critical point is the realistic yet unbiased realization of the status quo and of the departure point, known as the scientific and technological base of the country. This paper tries to locate the coordinates of such a base and offer recommendations to be used in the science and technology part of the development plans in the framework of “core plans”. The prominent questions of this article would be, “What is our scientific-technological status in accordance to the four-element model proposed in the study?” and “Is it indicative of problems, harms and imbalances in the national science and technology system?” The article makes use of a statistical survey and analysis as well as a qualitative content analysis and a pathological study in the field of the science and technology. The findings of the research, in the form of organized data and a pathological report, demonstrate some imbalances such as isolation, lack of coordination and consistency among policy making institutions, weak relationship between science and technology and production, inability to attract the share of research in GDP, and so forth. In the end, a model is suggested along with a policy package in the annex.