روابط خان نشين خيوه با دولت مركزي ايران از سقوط صفويه تا مرگ نادرشاه (1160-1135)

Relations between Khanate of khiva with central state of Iran from decline of Safavids to death of Nader shah (1135-1160)

واحه خوارزم، با داشتن فرمانروايان بومي (موسوم به خوارزمشاهان) و بهره‌مندي از خودمختاري داخلي، از نظر سياسي هميشه جزيي از ايران بوده ولي در آغاز قرن دهم به رغم دولت شيعي مسلك صفوي، تيره‌اي از اعقاب جوچي موسوم به عربشاهيان توانستند با تكيه بر ميراث نياكان، قدرت ايلياتي، ريشه‌دار بودن مذهب تسنّن در خوارزم و تناسب آن زمينه مذهبي با مذهب خود، بر خوارزم مسلط شده و خان نشين خيوه را پايه‌گذاري كنند. دولت صفوي با تلاش براي حفظ تماميت ارضي سنتي كشور، سرانجام آنها را تحت حمايت خود درآورد. اما در اوايل قرن دوازدهم هجري تحت شرايط و دلايل متعدد، حكومت عربشاهيان به ضعف گراييده و منقرض گرديد. ضعفِ دولتِ صفوي مانع از ايفاي نقش فعال در اين ماجرا گشت و با فاصله اندكي پس از آن دولت صفوي نيز ساقط شد. در نتيجه وحدتِ سياسي ايران براي مدتي از بين رفت و رقابت سران و سرداران متعدد در بخش‌هاي مختلف كشور آغاز گشت تا اين كه پس از دو دهه نادرشاه توانست وحدت سياسي كشور را تجديد نمايد. اين مقاله در پي آن است كه ضمن شناسايي تحولات سياسي خوارزم در اين دوره فترت، تلاش‌هاي نادرشاه براي تجديد سلطه ايران بر خوارزم و واكنش حكام آن سامان به اين امر يا به عبارت دقيق‌تر تطور روابط فيمابين حكمرانان آن ناحيه با دولت افشار را مورد بررسي قرار دهد.

The oasis of khwarazm, having native rulers( called khwarazm shahs) and enjoying domestic independence, has always been politically a part of Iran. But in begining 10th century, it was dominated by Arabshahids, a clan descendant of Juchi. They could so founded khanate of khiva by emphasis on inheritance of their ancestor, nomadic force, deep-rooted of orthodox religion, to agree that religion theme with that belong to them. They, eventually,were being under protection of Safavid state, that was trying to hold territorial integrity of Iran. In begining 12th century, Arabshaid rule declined. The Weakness of Safavid state were prevented them to be active in this event, and shortly after they Fell time. Consequently, the political unity and domestic security of Iran ruined and so it raised competition for power among political leaders and military commandars from the four – corners of the country. Finally Nadir shah could renew political unity of country, after two decades. This article, after all, intends to not only have an eye upon the political upheavals of khwarazm, in interval period, but to examine the efforts of Nadir shah . on renewing dominance of Iran on khwarazm and reactions of rulers of that area on this matter or in more precisely to exmcline the development and the quality of the relationship between rulers of that area and Afsharid dynasty.