تبيين ارتباط قضا عيني الهي با اختيار انسان در حكمت متعاليه

Explaining the Relationship between Divine Objective Destiny and Human Free Will in Transcendental Philosophy

مسيله اراده و اختيار انسان و ارتباط آن با مسيله قضا الهي و مراتب آن در ساختار فكري حكمت متعاليه از برجستگي خاصي برخودار است. قضا الهي مبين انتساب همه عالم هستي در دو مرتبه علمي و عيني به حق‌تعالي است. چنانچه قضا الهي را ازنظر تطبيقي با عوالم كلي وجود، همان مرتبه صور عقلي محسوب مي‌كنيم كه وراي صور طبيعي و نفساني است، اين صور به‌عنوان مرتبه‌اي از مراتب علم الهي بوده و قضا علمي ناميده مي‌شود، كه در مرحله بالاتر به علم ذاتي الهي منتهي مي‌شود؛ و اگر نظام علّي و معلولي عالم هستي و انتساب اين عالم به علت تامه و هستي‌بخش خود را موردنظر قرار دهيم. قضا عيني ناميده مي‌شود. بنابراين، مسيله اختيار انسان نيز در دو سطح مذكور قابل طرح است. سوال اصلي اين پژوهش اين است كه چگونه مي‌توان بين اراده و اختيار انسان و ضرورت هستي كه همان قضا عيني است، ارتباطي دوجانبه برقرار كرد، به‌طوري‌كه پذيرش يكي باعث رد ديگري نشود. پاسخ اين مسيله در حكمت متعاليه در دو سطح حِكمي ـ فلسفي و توحيدي ـ عرفاني مطرح شده است. اين مقاله درصدد تبيين و تشريح آن با روش توصيفي و تحليلي مي‌باشد.

The problem of human will and option and its relationship with divine destiny and its stages within the intellectual structure of transcendental wisdom are of special importance. Divine destiny indicates that the entire universe with its two scientific and objective stages is attributed to God. In terms of comparison with the general worlds of existence, if we consider the divine destiny as the same stage of rational forms which is beyond the natural and mental forms, this form will be taken as a stage of the divine science stages which is called scientific destiny and in a higher stage, it is led to the divine innate science. And if we consider the causal system of the universe and attribute it to its complete and existence-giving cause, the destiny will become objective. Therefore, the human choice could be discussed at the two above-mentioned levels. The main question of the study is that how is it possible to provide a bilateral relationship between human choice and the necessity of existence which is the objective destiny insofar as accepting one of them does not lead to the rejection of the other. The response to this problem is proposed in two levels of theosophico-philosophical and monotheistico-mystical in transcendental philosophy. This study intends to shed more light on this topic with an analytico-descriptive method.