تحليل برنامه هاي عمران و توسعه ايران از منظر مولفه هاي برنامه ريزي اجتماعي

Analyzing Iran’s Development Plans from the Viewpoint of Social Planning Factors

بروز پيامدهاي منفي ناشي از تاكيد بر رشد اقتصادي در فرايند توسعه موجب شد تا از اواسط دهه 1970 ميلادي، موضوع توسعه پايدار مورد توجه صاحب‌نظران و سياست‌گذاران قرار گيرد. در اين جهت مطرح‌شدن بحث‌ها و مضمون‌هاي «اجتماعي» بر شيوه، اهداف و گستره برنامه‌ريزي تاثير گذاشت و اين مسيله با نوعي تحول پارادايمي در سياست گزاري توسعه همراه شد. سابقه برنامه‌ريزي در ايران بيش از 60 سال است و در اين مدت 11 برنامه ملي توسعه تدوين شده است. اين برنامه‌ها مبتني بر الگوها و نظريه‌هايي است كه علاوه بر شرايط و زمينه‌هاي بيروني، ديدگاه سياست‌گذاران را نيز درباره توسعه بازتاب مي‌دهد. از‌اين‌رو، بررسي و تحليل اين برنامه‌ها مي‌تواند به شناخت روند نظري توسعه در ايران كمك كند. در مقاله حاضر تلاش شده است تا شيوه، اهداف و گستره برنامه‌ريزي در ايران مورد بررسي و تفسير قرار گيرد. اينكه چه مجموعه‌اي از كنشگران در تدوين برنامه نقش داشته‌اند، مولفه‌هاي محيطي تا چه اندازه بر محتواي برنامه‌ها تاثير گذاشته‌اند و حوزه‌هاي اجتماعي نظير آموزش، بهداشت و درمان، مسكن، رفاه و تامين اجتماعي چه جايگاهي در برنامه‌هاي داشته‌اند. بدين‌منظور قوانين مربوط به برنامه‌هاي عمراني قبل از انقلاب (برنامه‌هاي اول تا ششم) و برنامه‌هاي توسعه بعد از انقلاب (برنامه‌هاي اول تا پنجم) به روش تحليل محتواي مضموني و با استفاده از مدل بسط‌يافته جعبه سياه ايستن مورد بررسي قرار گرفته‌اند. بنابريافته‌ها، متغيرهاي زمينه‌اي محيط سياست گزاري، تاثير اساسي بر متغيرهاي ماهيتي و ساختاري دارند. همچنين، برنامه‌ريزي در ايران به ‌لحاظ روش و فرايند تدوين، اجتماعي نشده است و اهداف اجتماعي نيز يا به‌عنوان ابزار رشد اقتصادي و يا به‌عنوان ابزاري براي كاهش پيامدهاي منفي ناشي از سياست‌هاي مبتني بر رشد اقتصادي مدنظر قرار داشته‌اند.

The occurrence of negative impacts of economic growth led the intellectuals and policy-makers to consider sustainable development in mid-1970s. Meanwhile, social issues and themes influenced the methods, goals and domain of planning in the midst of a paradigm shift in the area development policy-making. Iran enjoys a background of over 60 years in the area of development planning during which 11 plans were devised. These plans were based on the models and theories that reflect both the external conditions and backgrounds as well as the viewpoints of the policy-makers on the subject of development. Therefore, review and analysis of such plans may help to sketch the theoretical trend of development in Iran. This article tries to survey the methods, goals and domain of development planning in Iran. Who were the activists, taking roles in development planning? To what extent did the environmental factors affect the contents of the development plans? What was the share of social areas such as education, health, housing, welfare and social security in the plans? To answer these questions, the laws and regulations related to development plans before and after the Islamic Revolution of Iran (1988) were reviewed with thematic content analysis using extended Easten black box. According to the findings, background variables of policy-making environment critically affect essential and structural variables. The results indicate that planning in Iran are not socialized from the methods and formulation point of view; meanwhile, social goals have not been considered as the tools of growth or as the tools to reduce negative impacts of economic growth-based policies.