بررسي كارايي بازار و سودآوري تجارت در بازار داخلي پسته‌ي ايران

A Study of Market Efficiency and Trade Profitability in Iranʹʹs Pistachio Domestic Market

مقايسه‌ي قيمت‌هاي دريافتي توليدكننده و پرداختي مصرف‌كننده چنين نتيجه‌گيري مي‌شود كه سهم عمده‌اي از سود حاصل از توليد و صدور پسته‌ي ايران نصيب تاجرهاي پسته مي‌شود. به سخن ديگر توليد‌كننده به‌عنوان عنصر اصلي، كم‌ترين بهره را از توليد پسته در ايران به‌دست مي‌آورد. در مطالعه‌ي كنوني تلاش شده است كه اين ديدگاه در خصوص بازار پسته مورد آزمون قرار گيرد. براي اين منظور، با استفاده از يك نمونه شامل 302 نفر از كشاوزران و يك نمونه شامل 227 نفر از تاجرهاي پسته‌ي استان‌هاي كرمان و فارس كه در سال‌هاي 1385 و 1386 مورد مصاحبه قرار گرفته‌اند، مسيرهاي بازاريابي محصول پسته بررسي شد. براي‌ تعيين‌ و تجزيه‌ و تحليل‌ حاشيه‌ي‌ بازار از روش‌ پيش‌نهادي‌ چارلز و گري‌ استفاده شد و هم‌چنين‌ كارايي‌ بازار به‌ روش‌ پيش‌نهاد شده‌ به‌وسيله‌ي شفرد تعيين‌ شد. نتايج نشان داد كه مشكلات فني و مالي، نياز به تامين نقدينگي و جو بي‌اعتمادي باعث شده است تا عرضه‌ي محصول بعد از فصل برداشت بسيار بالا و به‌صورت نقدي يا دوره‌هاي كوتاه‌مدت باشد. همين عوامل باعث شده است تا برخلاف سود بالاتر، كشاورزان ارتباط مستقيم با صادركنندگان را رها كرده و محصول خود را به واسطه‌ها و دلال‌هاي محلي بفروشند. مقايسه‌ي تفاوت قيمت پسته در مراحل مختلف با هزينه‌هاي بازاريابي نشان مي‌دهد كه به‌طور كلي تجارت پسته فعاليتي سودآور است و در بخش صادرات، رانت اقتصادي بالايي نيز ايجاد مي‌شود. اين مساله باعث شده است تا كارايي بازار پسته در كل پايين باشد. بررسي بيش‌تر نشان داد كه رانت ايجاد شده ناشي از تجارت نبوده بلكه حاصل منابع مالي است و به صاحبان اين منابع برمي‌گردد. در پايان پيش‌نهاد شد با ايجاد ترمينال‌هاي ضبط و فرآوري پسته و هم‌چنين انبارهاي عمومي براي ذخيره، اصلاح بازار مالي و تامين نقدينگي، ايجاد جو اعتماد در بازار پسته، آسان و روان كردن فرآيند صادرات محصول و برگشت پول و جدا كردن بحث تجارت و منابع مالي، براي افزايش كارايي بازار پسته تلاش شود.

In this study, a sample of 302 farmers and a sample of 227 traders from Kerman and Fars provinces were interviewed during 2006 and 2007 and pistachio marketing channels were investigated. For calculating and analyzing market margins, Charles and Gray method was used. Also, Shepherd method was applied for determining of market efficiency. The results indicated that pistachio is sold in spot prices, just after harvesting, because of financial and technical problems, needs for liquidity and distrust conditions. These factors, also, resulted in abundance of direct relationship between farmers and exports, despite of higher profit existed. Comparing marketing margins and costs showed that pistachio trading is profitable and there is high economic rent in exporting markets. Thus, marketing efficiency is low in pistachio market. Detailed investigations showed that economic rent in pistachio market is not as a result of trading but it is because of financial limitation and returns to the owner of credit resources. Finally, for enhancing pistachio market efficiency, it was proposed to establish terminals for pistachio processing and common storages, to reform financial markets, to increase trust among market agents, to make pistachio exporting perfect and to differentiate between commodity and financial markets.