بازشناسي مفهوم عما در عرفان اسلامي

Restudying the Concept of Ama in Islamic Mysticism

عما از جمله مفاهيم كليدي عرفان اسلامي در حوزه عرفان نظري مكتب ابن‌عربي است كه ارتباط مستقيم با عوالم خلقت و نظام تكوين جهان دارد. اين مفهوم برگرفته از حديثي نبوي(ص) به روايت ابورزين عقيلي و حماد بن سلمه است. اما نكته آنجاست كه اين حديث در تعليمات روايي تشيع جايگاه چنداني ندارد. با‌اين‌حال تاملات عرفاني از اين نزاع ظاهري فراتر رفته و با ديده قبول به آن مي‌نگرد. از منظر عرفان، عما ، حقيقت خيال مطلق و نخستين ظرف پيش از كينونت الهي است. خداوند در عما صور اشياي عالم را مي‌گشايد و همه موجودات را ظاهر مي‌سازد. ظهور كثرات در عما به‌واسطه كلمه جلاله «كن» و با «يد الهي» صورت مي‌گيرد. نخستين‌بار ابن‌عربي دواير مفهوم عما را به شكل مصطلح آن سامان داد و به‌كار برد. او با بياني نه‌چندان صريح، عما را ناظر بر مرتبه ذات احديت دانست و همين مسيله موجب به وجود آمدن تضارب و اختلاف در آراي عارفان متاخر كه به‌نوعي شارحان آموزه‌هاي وي محسوب مي‌شدند، گرديد؛ به‌گونه‌اي كه برخي احتمالات ديگر نيز از جمله مقام واحديت، فيض اقدس، فيض مقدس، اسم اعظم و انسان كامل براي اطلاق بر حقيقت عماييه از‌سوي آن‌ها مطرح شد. در اين مقاله ابعاد ماهوي مفهوم عما و بررسي جايگاه آن در نظام آفرينش و تفاوت ديدگاه‌هاي عرفا را در‌اين‌باره بررسي مي‌كنيم.

Ama (literary meaning heavy cloud, but refers to the world before creation) is among the keywords in Islamic mysticism in the field of theoretical mysticism of Ibn Arabi’s school of thought which is directly related to worlds of creation and creation system. This concept is derived from the Prophetic tradition, narrated by Aburazin Aqili and Hemad bin Salameh. But contrary to the Sunni teachings, this tradition does not have a high status in the Shia traditions. However, mystical reflections go beyond superficial conflict and accept it. In Mysticism, Ama is the truth of absolute imagination and the first container before divine generation. In Ama, God opens the image of things and makes all beings appear. The appearance of multiplicities in Ama happens because of the sublime word of “be” and with the “divine hand”. For the first time, Ibn Arabi organized the spheres of the concept of Ama in its literary form and used them in his works. Although not very explicit, he maintains that Ama refers to the position of Unique Essence. This very issue led to the emergence of different and conflicting viewpoints among the later mystics who were somehow expositors of his doctrines to the extent that they offered new probabilities about the truth during Ama such as the position of Singleness, most Sacred blessing, sacred blessing, Grand Name and Perfect Man. Attempts have been made in the present paper to explain different essential aspects of the concept of Ama and its place in the system of creation and also explain differences among mystics about this issue.