تلاقي چند مضمون متناقض‌نما: عرفان، سياست، حماسه و عشق در تفكر شيعي شاعران انقلاب اسلامي

Intermingling of some Paradoxical Concepts: Mysticism, Politics, Epic and Love in Shii Thought of Poets of Islamic Revolution

روشن است كه حماسه مي تواند بسترساز تحولات اجتماعي و سياسي باشد و عشق و عرفان نيز پيوسته توامان بوده اند، اما حماسه و سياست از يك سو و عرفان و عشق از سوي ديگر، در بدو نظر ناهم سو و گاه متناقض جلوه مي كنند چنان‌كه در ذهنيت غالب بر ادبيات سنتي نيز چنين برداشتي نهفته بود و بنابه غلبه چنين باوري، هم قهرمانان حماسي و هم عارفان، اغلب انسان هاي تك بعدي ‌بودند. حال آنكه با اندكي تامل در ماهيت عرفان و بينش معرفتي، آن را در ارتباط تنگاتنگ با حماسه مي‌يابيم؛ زيرا به‌تصريح ايمّه دين و بزرگان اهل معرفت، نردبان سلوك عرفاني چيزي جز مبارزه با دشمن درون و نفس اماره نيست. عنصر مبارزه كه در اصل از ويژگي هاي حماسه است، در عرفان مثبت و اجتماعي كه سلوك جمعي و اصلاح اجتماعي و سياسي را نيز دركنار سلوك فردي و اصلاح دروني مدنظر قرار مي‌دهد، به مراتب پررنگ تر است. از اين رهگذر، جنبه حماسي و سياسي عرفان آميخته با عشق، در ادبيات انقلاب نمود و بروز بيشتري دارد؛ چيزي كه از آن تعبير به تلفيق عرفان، سياست و حماسه مي‌كنيم. از اين منظر عرفان جامعه‌گريز و به دور از عرصه هاي سرنوشت ساز سياسي و حماسي، عرفان منفي تلقي مي شود.

Epic can prepare the grounds for sociopolitical developments, while love and mysticism have always been together, but epic and politics on the one hand and mysticism and love on the other prima facie look incongruent and paradoxical. This approach was latent in the mindset dominating the traditional literature and because of dominance of this approach both heroes and mystics were usually single-dimensional human beings. In fact, a cursory look at the nature of mysticism and epistemological approach would reflect its close relations with epic. Indeed, as reiterated by religious leaders and great saints, the ladder of mystical wayfaring is nothing but struggle against the inner enemy and carnal self. The element of struggle, which is among the essential characteristics of epic, is much stronger in positive and social mysticism which juxtaposes collective wayfaring and social and political reform on the side of individual wayfaring and self-purification. Hence, the epical and political dimension of mysticism intermingled with love is more manifest in the literature of revolution; which is termed as combination of mysticism, politics and epic. In this respect, the reclusive mysticism, far away from fateful political, epical and mystical scenes, is considered negative.