بررسي تغيير نقش مسجد جامع عتيق در ساختار شهري اصفهان در گذر زمان

A Study of the Evolving Role of the Jame’ Mosque in Urban Structure of Isfahan with Passing of Time

مسجد جامع عتيق اصفهان بنايي ارزشمند و فاخر در تاريخ هنر و معماري اسلامي ايران به?شمار مي?رود. تاكنون تحقيقات زيادي در مورد اين بنا صورت گرفته كه همگي با تاكيد بر خوانش ارزش هاي تاريخي و باستان شناسي انجام شده است و يافته هاي آن نيز تنها تحولات كالبدي بنا را در طي زمان مشخص مي كند. در اين مقاله با نگاهي ديگر به مسجد جامع عتيق، وجه ديگري از ارزش هاي آن مطالعه شده است. مسجد جامع عتيق به علت گستردگي، نفوذپذيري ناشي از تعدد ورودي ها، مجاورت با محله?هاي مسكوني، بازار و مقبره علامه مجلسي و هم چنين به دليل نقش عملكردي آن و ارتباط با زندگي روزمره مردم، نقشي فراتر از تك بنا به عهده دارد و حتي مي توان آن را به مانند يك ميدان محلي و گره شهري در نظر گرفت. از اين رو به عنوان جزيي ارزشمند و مهم از فضاي شهري محسوب مي شود. هدف اين مقاله پس از تبيين نقش اين بنا به عنوان بخشي از ساختار و فضاي شهري، يافتن پاسخ اين سوال است كه با توجّه به تغييرات نظام و ساختار شهرها در دوره معاصر، نقش اين بنا در ساختار شهر چگونه تغيير كرده است؟ بدين منظور از طريق مطالعات كتابخانه اي و ميداني، بناي مسجد جامع در ارتباط با بافت پيرامون، مورد مطالعه قرار گرفت و ارتباط بنا و بافت، به لحاظ كالبدي و رفتاري، بررسي و نقش و جايگاه آن، به عنوان يك عرصه عمومي و بخشي از ساختار شهري تبيين شد. سپس با مقايسه مولفه هاي تعيين كننده كيفيت فضاي شهري در دو دوره زماني قبل و بعد از سال 1310 شمسي، تضعيف نقش اين بنا در نظام شهري آشكار ?شد. در نهايت به دليل تاثير اين بنا بر بافت و محيط پيرامون، تاكيد مي شود حفاظت از اين بنا از طريق حفظ ارزش هاي تاريخي و معمارانه و هم چنين حفظ نقش كالبدي و اجتماعي آن در فضاي شهري صورت پذيرد.

Isfahan Atiq Jame Mosque is one of the most prominent buildings in history of art and Islamic architecture of Iran. Up until now, a lot of researches have done on the case of historical and archaeological values about this building. The results show how it has changed during its long life. The main aim of this research is studying other values of Isfahan Atiq Jame Mosque in a different way. Because of vast area, multiplicity of entrances, permeability, vicinity of main parts of a city such as residential area, bazaar, and Majlesi’s mausoleum and also because of its functional role and the relation to people’s daily life, Isfahan Atiq Jame Mosque is an important part of urban fabric. Even it can be counted as a local square and urban node. So it is an important urban space. In this article the role of this building as a part of urban space and structure of the city is declared. Then the question is during contemporary era and by changing the city, how has the role of this building changed? To find the answer the jame mosque was studied in relation to surround fabric. So the role and importance of the building as a public place and a part of the structure of the city proved. Then the parameters of urban space quality in two period of time, before and after 1310, were compared. The results show that the role of this building in the city is weakened. At last it is emphasized that conserving this building is possible by conserving the historical and architectural values and also conserving the physical and social role in the urban space.