نسبتهاي چهارگانه در بوته نقد

The Four Relations in Criticism

رهيافت منطق دانان مسلمان در باب تحليل نسبت، قواعد مربوط به آن و نيز كاربرد نسبتها در يك سطح نبوده است. آنان نسبت بين دو مفهوم (مفهوماً و مصداقاً) را به نحو مدون مورد بحث قرار داده، اما در بحث از قواعد و خواص استنتاجي مربوط به نسبت به طور پراكنده سخن گفته، به گونه اي كه به تمايز خواص مختلف نسبت توجه نداشته اند. ازاينرو منطق دانان در تبيين و تحليل منطق ارسطويي دچار ناسازگاري بنيادين شده و قواعد مربوط به نسبت عملاً بخشي از منطق ارسطويي نيست؛ بر اين اساس شكار مستقيم آرا و نظريات آنها دراين-باره ممكن نيست. در عين حال توجه منطق دانان مسلمان متاخر، به مصاديق و افراد كلي در راستاي پايه ريزي منطق مجموعه ها بود و اين همانندي بين نظريه نسب و نظريه مجموعه ها، از تعريف نسبتها نزد آنان پيداست. پرداختن به نسبتهاي چهارگانه از سوي منطق دانان سنتي، و موفقيت و بالندگي اين نظريه با اصطلاحات جديد آن نزد منطق‌دانان متاخر، مي تواند دليل نقضي بر اين پندار نادرست باشد كه آنها هيچگونه برخوردي با منطق نسب نداشته اند؛ يعني اگرچه منطق سنتي، بر محمولات تك موضعي مبتني است و درصدد است همه نسب را به مفاهيم برگرداند، اما در مباحثي مثل نسب اربعه به عنوان مدخل منطق مجموعه ها به نوعي با مسيله نسب روبرو بوده اند، البته بدون ترديد هيچ بحث مدوني تحت عنوان منطق نسب نزد ارسطو و منطق دانان پيرو او وجود ندارد.

The attitude of Muslim logicians toward the analysis of relation, its rules and application has not been in the same level. They have systematically discussed on relation between the two conceptions (conceptually and extensionally), but in treating the rules and the inferential properties regarding the relation, they have talked separately in a way that paid no attention to the distinction of different properties of relation. Thus, in explaining and analyzing Aristotelian logic, they have come to a fundamental inconsistency, and the rules concerning relation is not practically a part of Aristotelian logic. Correspondingly, the direct capture of their ideas in this regard is not possible. Meanwhile, the later Muslim logicians paid attention to the extensions and universal individuals for founding the logic of sets. Such correspondence between the theory of relations and the theory of sets is clear from the definition of relations by them. Treating the four relations by traditional logicians, and development of such theory with new terminology by the later logicians could defy the wrong comment that they had no encounter with the logic of relations; that is, although the traditional logic is based on single-positional predicates and intends to render all relations to concepts, in issues like the four relations as an entry to the logic of sets, they somehow come across with the problem of relations. However, we have no doubt that there is no systematic discussion under the logic of relations by Aristotle and his following logicians.