بررسي تبعيت دلالت از اراده از منظر ابن‌سينا و خواجه نصير طوسي

The Dependence of Denotation on Volition in Avicenna and Khajih nassir Tousiʹʹs View’s

برخي از منطق‌دانان بر اين باورند كه دلالت تابع اراده است و تا اراده‌اي محقق نشود، دلالتي صورت نمي‌گيرد. ابن‌سينا، خواجه نصير طوسي و دبيران كاتبي از اين دسته‌اند. برخي ديگر از بزرگان منطق نظير قطب‌الدين رازي در اين امر به مخالفت برخاسته و دلالت را تنها تابع علم به وضع دانسته‌اند. تتبعات تاريخي نشان مي‌دهد كه اين مسيله از زمان ابن‌سينا و به‌توسط شخص وي مطرح شده است. از اين رو تلاش كرده‌ايم كه نظر ابن‌سينا به صورت كامل، تقرير و درباره اختلافات دو تن از شارحين بزرگ كلام وي يعني خواجه نصير طوسي و قطب رازي داوري شود. عده‌اي از اصوليون به‌نام نيز كه در يك مسيله اصولي اختلاف نظر داشته‌اند، استطراداً به اين بحث پرداخته و تفسير ديگري را بيان كرده‌اند و مدعي شده‌اند كه مراد عَلَمين (ابن‌سينا و خواجه نصير) چيزي جز تفسير آنان نبوده است. اين نوشتار در صدد مقايسه نظر اصوليان و منطق‌دانان نيست و ذكر پاره‌اي از نظرات در اصول فقه تنها نشان‌دهنده وجودِ برداشت‌ها و تفسيرهاي ديگر از كلام ابن‌سينا و خواجه نصير مي‌باشد. در اين مقاله به شرح و جرح اقوال مشهور پرداخته و نتيجه گرفته‌ايم كه در اين باب نظر صايب همان قول قطب‌الدين رازي صاحب محاكمات است.

Some logicians as Avicenna, Khaja Nasir al-Din Tusi, and Dabiran Katebi believe that denotation (dilala) is dependent on volition (irada), and as long as there is no volition, there is no denotation. Some others like Qutb al-Din Razi completely reject this idea and maintain that denotation merely depends on “knowledge of designation” (al-ilm bi al-wad’). Some of Methodologicians of jurisprudence have presented a new interpretation of Avicenna and Khaja Nasir al-Din Tusi’s views. This article tires to check these views and shows that Qutb al-Din Razi’s view is right.