تلمبه آبكش شاهكار مهندسي از قرن ششم (ه.ش)

Pump turbine, an engineering masterpiece from the 12th century AD.

ابو العزبن رزاز الجزري از جمله دانشمنداني است كه در قرن پنجم (ه.ش) مي زيسته است و آنچه از وي به جا مانده، گوياي توان بالاي او در شاخه هاي مختلف علم مهندسي مكانيك از جمله مكانيك سياّلات، طراحي اجزا ، مكانيزمها و مجموعه هاي مكانيكي وحتي رباتيك است. از ميان طرحهاي باز مانده از وي مي توان از انواع فواره ها، تلمبه هاي آبكش و ساعتهاي مختلف آبي نام برد كه هر يك در نوع خود شاهكاري بي مانند در گستره دانش مهندسي محسوب مي شوند كه بعضاً حتي بينندگان امروزي را نيز دستخوش شگفتي مي سازند. در تحقيق انجام گرفته بخشي از اين طرحها بررسي و بازنگري، باز طراحي و ساخت و آزمون شده است. در اين ميان، دستگاه تلمبه آبكش كه از جمله شاهكارهاي وي در طراحي مكانيك سيالات است، انتخاب شد و در برنامه كاري اين تحقيق قرار گرفت. اين دستگاه شامل يك چرخ آبي است كه با جريان آب رودخانه به دوران مي آيد و قادر است با دوران خود سازكار مكشي يك پمپ يا تلمبه را فعال سازد تا آب از سطح رودخانه با اين سازكار مكيده و به بالا دست پمپاژ شود. تاكنون سابقه اي از ساخت اين تلمبه در ايران وجود نداشته است و براي اولين بار پژوهشكده مكانيك سازمان پژوهشهاي علمي و صنعتي ايران در قالب پروژه اي تحقيقاتي تحت عنوان " طراحي و ساخت ابداعات و اختراعات دانشمندان ايران در طول تاريخ" و بر اساس مستندات موجود طراحي و ساخته شدند. آزمايشهاي انجام گرفته حاكي از عملكرد كامل و دقيق اين تلمبه بودند.

Aljazzari is one of the most famous Iranian scientists through the centuries. He was a capable mechanical engineer whose works are still fascinating even to engineers. He specialized in different branches of mechanical engineering such as fluid mechanics, machine design and robotics. As a matter of fact he may be regarded as the father of todayʹs robotics. Among his works, fountains, pumps, and water clocks are the most outstanding. Pump turbine is one of his master pieces which was selected as a subject of research project at the Mechanical Engineering Research Center of the Iranian Research Organization for Science & Technology (IROST). This machine consists of a water wheel which run by the flow of a stream or a river. It drives a pump which actually consists of a pair of gears to transfer power from the turbine and drive a quick return slider mechanism for activating a pair of reciprocating piston pumps. The machine was designed and manufactured according to the design details, presented in his book " Kit?b f? maʹrifat al-hiyal al-handasiyya" and was also tested accordingly. Tests on the machine proved the pumping capability of the pump turbine according to the book.