پژوهشي در تاريخنگاري بيهقي

Research in historiography Bayhaqī Author profile

در اين مقاله كوشش كرده ايم، با ذكر مستنداتي از متن كتاب تاريخ بيهقي و نيز مستند به برخي از ويژگي هاي داستاني در آثار معاصران، اثبات نماييم كه تاريخ بيهقي فراتر از كتاب تاريخ در معناي مصطلح و در حقيقت يك اثر پرمحتواي سياسي، اجتماعي، اخلاقي و ادبي با زمينه هاي داستاني همچون داستان تاريخي است؛ ضمن آن كه ويژگي هاي گزارش، روزنامه و فيلم نامه نويسي را هم يكجا داراست. و لذا تاريخي است از لوني ديگر. اين اثر همچون اثري ادبي است كه مشحون از فصاحت و بلاغت است و آيينه تمام نماي بخشي از اوضاع و احوال دوره غزنويان است. توصيفات بسيار عالي و شبه سينمايي بيهقي محل تامّل بسيار است؛ نظير توصيفات بسيار كار آمد و در عين حال دراماتيك «مراسم اعدام حسنك». بيهقي به رسالت اخلاقي قايل بوده، اثرش به كتاب اخلاق شبيه است و زبان بيهقي زبان مودِّب و مربّي است؛ او هر كلامي را بر زبان نمي راند و سخن را آراسته و پيراسته مي كند، طول و عرضي كه او به كارش داده، «قالب تنگ تاريخ را شكسته» و تاريخ او را به قلمرو ادبيات و رمان وارد كرده است. بيهقي دبير، با همّت و پشتكار و حوصله فراوان در مشاهده و ثبت جزييّات و صحنه آرايي و به تصوير كشيدن وقايع و شخصيت پردازي و گفتگونويسي و ايجاد حسّ تعليق و انتظار در مخاطبانش، توانست اوّلين رمان تاريخي ادبيات فارسي را با محوري ترين عنصر، يعني «شخصيت پردازي» بنويسد.

In this article we tried to say : the Beihaghi history,beyond the colloquial sense about the history book,in fact is an expressive moral,social and literary book, and in addition to having the features of reports,newspaper and film composing, it is like a historical story and its a history of another kind. This article is ful of rhetoric and is a mirror of Beihaghi period. The Beihaghis excellent and quasi-cinematic descriptions is a place for contemplation. One of the most efficient and dramatic descriptions in Beihaghi history appears on «the gallows of Hasanak.» Beihaghi is awar of his moral duty,and his work is like an ethical book and his language is a courteous language,he does not use of discourteous words and makes decorous and trim sentences,the length and width he has given to his work, has broken the narrow frame of history and led his work to the realm of literature and novels. Beihaghi, with ambition,assiduity and patience in observing and recording the details and displaying the events and characterization and writing the dialogues and creating a sense of suspense in the audience, could write the first Persian historical novel with most central element ,namely characterization.