تعيين شايستگي منابع آب شرب دام براي چراي گوسفند با استفاده از GIS (مطالعه موردي: مراتع جنوب‌غربي سبزوار)

Determining water resources suitability for sheep grazing using GIS (Case study: rangelands of southwest of Sabzevar)

با توجه به نقش مهم آب در رشد و پرورش دام و از طرفي، هدررفت علوفه مراتع در صورت فقدان آب كافي براي شرب، ضرورت توجه به بحث شايستگي منابع آب در مراتع بيشر نمايان مي‌گردد. از اين‌رو براي استفاده بهينه از توان‌هاي بالقوه موجود دام و مرتع بايد به مقوله كميت، كيفيت و پراكنش منابع آب كه جز زيرمدلهاي مدل شايستگي منابع آب مي‌باشد توجه گردد. با توجه اينكه عوامل مختلفي در تعيين شايستگي منابع آب دخالت دارند، هدف از تحقيق حاضر، شناسايي مهمترين عوامل موثر بر شايستگي منابع آبي، شناسايي عوامل محدود كننده و طبقه‌بندي مراتع جنوب‌غربي سبزوار بر اساس شايستگي منابع آب براي چراي گوسفند (دام غالب استفاده كننده در اين مراتع) مي‌باشد. اين تحقيق با استفاده از روش (1990) FAO و در محيط سيستم اطلاعات جغرافيايي (GIS) انجام شد. ابتدا نقشه‌هاي DGN منطقه مورد مطالعه تهيه و مرز منطقه مشخص گرديد. سپس با مراجعه به منابع آب منطقه، كميت و كيفيت آب هر منبع (TDS، ECو Mg+2) تعيين گرديد. در نهايت از تلفيق لايه‌هاي كميت، كيفيت و نقاط هم‌فاصله از منابع آب (تهيه شده براي چهار شيب 10-0، 30-10، 60-30 و 60 < درصد) مدل شايستگي منابع آب تنظيم گرديد. نتايج نشان داد كه منابع آب منطقه مورد مطالعه محدوديتي از نظر كميت نداشته و تماماً در طبقه شايستگي 1S قرار دارند، اما از نظر كيفيت تمام منابع آب جز يكي، در طبقه شايستگي 2S قرار مي‌گيرند. مدل شايستگي نهايي منابع آب نشان داد كه به‌ترتيب 7/62، 4/2 و 9/34 درصد از مراتع مورد مطالعه داراي طبقه شايستگي 2S، 3S و N مي‌باشند. در نهايت عامل‌هاي شيب، پراكنش نامناسب منابع آب و شوري به‌عنوان عوامل محدود كننده شايستگي آب منطقه معرفي شدند.

According to the important role of water in livestock growth, and on the other hand, the loss of rangeland forage in the absence of sufficient water for drinking, the necessity of considering the water resources suitability is highly emphasized. Therefore, for optimal use of existing potentials of livestock and rangeland, the quantity, quality and distribution of water resources need to be taken into consideration. Given that several factors are involved in determining the suitability of water resources, this research was aimed to identify the most important factors affecting the suitability of water resources, limiting factors, and the classification of southwestern rangelands of Sabzevar on the basis of water resources suitability for sheep grazing, as the dominant livestock in these rangelands. This research was conducted using FAO (1990) method in GIS. First, DGN maps of the study area were prepared and the boundary of the region was determined. Then, water resources of the region were investigated in terms of quantity and quality (TDS, EC, and Mg+2). Finally, the layers of quantity, quality and equidistant points from water resources (prepared for four slopes of 0-10, 10-30, 30-60, and > 60%) were integrated to produce the water resources suitability model. Results showed that the water resources of the study area had no limitation in terms of quantity so that all were classified as S1 suitability class, but in terms of quality, all water resources except one were classified as S2 suitability class. The final model of water resources suitability showed that 62.7, 2.4, and 34.9% of the rangelands in the study area had the suitability class of S2, S3, and N, respectively. Accordingly, slope, inappropriate distribution of water resources and salinity were identified as the most important limiting factors.