بررسي تغييرات ماده آلي و عناصر غذايي خاك در شدتهاي مختلف چراي دام (مطالعه موردي: مراتع كوهستاني چهارباغ استان گلستان)

Investigation on changes in soil organic matter and nutrient elements under various grazing intensities

خاك، گياه و دام اجزاي اصلي و فعال اكوسيستمهاي مرتعي بوده و ارتباط نزديكي با يكديگر دارند، به‌طوري‌كه تغيير در خصوصيات و تركيب هر كدام به‌صورت مستقيم و غيرمستقيم اجزاي ديگر را تحت تاثير قرار مي‌دهد. اين پژوهش با هدف بررسي اثر شدتهاي مختلف چراي دام بر ماده آلي و عناصر غذايي خاك در مراتع كوهستاني چهارباغ استان گلستان انجام شد. براي اين منظور، پنج مكان مرتعي شامل قرق (منطقه مرجع)، منطقه كليد و مناطق بحراني (اطراف آبشخور دام‌ها، حريم روستا و اطراف آغل دام‌ها) در منطقه مورد بررسي انتخاب گرديد و در داخل هر يك از مكان‌هاي انتخابي، نمونه‌هاي خاك به روش سيستماتيك- تصادفي و با توجه به عمق ريشه‌دواني گياهان مرتعي، از عمق‌هاي 0 تا 20 و 20 تا 40 سانتي‌متر در اواخر فصل چرا برداشت گرديد. سپس خصوصيات شيميايي خاك شامل ماده آلي (OM)، درصد ازت (N)، مقدار فسفر قابل جذب (P)، پتاسيم قابل جذب (K)، سديم (Na)، كلسيم (Ca) و منيزيم (Mg) براي هر يك از نمونه‌هاي خاك در آزمايشگاه تعيين شد. به‌منظور تجزيه و تحليل داده‌ها و مقايسه ميانگينها، از آناليز واريانس دو طرفه و آزمون دانكن استفاده شد. نتايج نشان داد كه اثر مكان، عمق و اثر متقابل تمام ويژگيهاي مورد مطالعه خاك در مناطق با شدتهاي چراي متفاوت به غير از اثر متقابل سديم و منيزيم معني‌دار مي‌باشد و مناطق با شدت چراي متفاوت در ويژگيهاي مورد مطالعه خاك با هم اختلاف معني‌داري دارند. در همه مكان‌ها به‌استثناي منطقه بحراني اطراف آغل، با افزايش شدت چرا از ميزان ماده آلي، نيتروژن، فسفر و پتاسيم خاك كاسته مي‌شود. ضمن اينكه ميانگين مقادير بيشتر عناصر غذايي و ماده آلي خاك در منطقه مرجع (قرق) و منطقه كليد با هم برابر بوده و بيشترين مقدار را دارند كه نشان‌دهنده لزوم توجه به تعادل دام و مرتع، پراكنش مناسب دام در مرتع و به‌تبع آن جلوگيري از چراي مفرط در مراتع براي حفظ پايداري اكوسيستم‌ مرتع مي‌باشد.

Soil, plant and livestock are the main and active components of rangeland ecosystems and have close relationship with each other so that changes in the characteristics and composition of each component affect other components directly and indirectly. This research was conducted in order to survey the effect of various grazing intensities on soil organic matter and nutrient elements in mountain rangelands of Chaharbagh in Golestan province. Thus, five rangeland sites including exclusion site (reference), key site, critical sites such as watering site, vicinity of village and resting site were selected and soil sampling was conducted in two depths of 0-20 and 20-40 cm, with regard to the depth of rooting, using random-systematic method in the end of grazing season. Then, soil properties such as organic matter (OM), total nitrogen percent (TN%), absorbable phosphorous (P), potassium (K), sodium (Na), calcium (Ca) and magnesium (Mg) of each soil sample were determined in laboratory. Data analysis and mean comparisons were performed by two-way analysis of variance and Duncan test, respectively. Results showed that site, depth and interaction effects were significant in various sites in all parameters with the exception of Na and Mg, and various grazing intensities had significant difference in study parameters. In general, with increasing grazing intensity, the amount of OM, N, P and K decreased with the exception of resting site. Meanwhile, the mean of nutrient elements and organic matter in reference and key sites were similar and highest, indicating the necessity of considering the balance between livestock and rangeland, suitable distribution of livestock and consequently preventing intensive grazing in order to maintaining the sustainability of rangeland ecosystems.