درك تاريخ و فلسفه آن در پرتو قرآن: مميّزه تاريخ نگاري ابن‌خلدون

Understanding the History and Philosophy in the Light of the Quran: Characteristics of Ibn Khaldunʹʹs Historiography

در ميان فلاسفه و مورخان اسلامي، ابن‌خلدون فيلسوف، مورخ و جامعه شناس مسلمان تونسي قرن هشتم هجري شخصيتي است كه تلاش كرد فلسفه و تاريخ را در پرتو قرآن تبيين و تفسير كند. از نظر وي عقل از درك و فهم بسياري از صفات الهي، توحيد، مسايل فلسفه الهي و مابعدالطبيعه قاصر است. وي در عين نفي عقلانيت مطلق، عقلانيت تاريخي را جايگزين آن مي‌كند و از اين رو فلسفه او تبديل به فلسفه تاريخ مي شود. ابن‌خلدون با رد نظرات سه گانه مطرح «ذات گرايي پيشيني» ارسطو و پيروانش، و «نوميناليزم خدامحور» اشاعره و «نوميناليزم انسان محور» عصر مدرن، نظرگاه جديدي به نام «ذات گرايي پسيني» ابداع مي كند و در پاراديم ابداعي خود، «علم عمران» را پيشنهاد مي كند كه معنا و مفهوم و جايگاهي ممتاز در تفكرات اين فيلسوف برجسته مسلمان دارد. مقاله حاضر با روش كتابخانه اي و رويكرد توصيفي و تحليلي انجام شده و با تبيين و تحليل موضوعات فوق-الذكر به صورت مبسوط و مستدل و با تكيه بر آثار وي (مقدمه و العبر)، نشان مي دهد كه ابن خلدون اولين فيلسوف و مورخي است كه توفيق يافته بحث هاي فلسفي و نظريات خود را در پرتو قرآنبه صورت وسيع و ساختارمند در درك و فهم تاريخ و فلسفه تاريخ به كار گيرد.

Among Islamic philosophers and historians, Ibn Khaldun, the Tunisian philosopher, historian and sociologist in the eighth century A.H. is the Muslim writer who tried to explain and interpret the Quran in the light of philosophy and history. He believes that wisdom fails to understand the divine attributes, monotheism, various points concerning divine philosophy and metaphysics. While denying the absolute rationality, he replaces historical rationality and hence his philosophy changes into a philosophy of history. By rejecting the three proposed ideas- Aristotleʹs and his followersʹ "a priori essentialism", ashʹaritesʹ "God-centered nominalism", and modern "human-centered nominalism", Ibn Khaldun creates a new perspective called "a posteriori nature-oriented." He suggests "civil science" in his new paradigm, having the meaning and distinctive position in the thoughts of this leading Muslim philosopher. This paper employs the library method and descriptive and analytical approach; it also explains and analyses the above issues in detail and documented. It relies on his works (Introduction and Experiences) illustrating that Ibn Khaldun is the first philosopher and historian succeeding to use his philosophical debate and views broadly and well-structured in the light of Quran in order to understand the history and philosophy of history.