بررسي كاربرد قواعد تفسير در تفسير مجمع‏البيان

A Review of Applying Commentary Rules in Majmaʹʹl Bayan Commentary

فهم متن به‏طور اعم و قرآن به‏طور اخص، از قواعد خاصي پيروي مي‏كند كه بايد در مقام فهم و تفسير، آنها را مورد توجه قرار داد. ميزان تقيد مفسر به اين قواعد و مهارت او در استفاده از آنها، به هدف تفسير، كه همانا بيان مراد جدي خداوند با تكيه بر قواعد ادبيات عرب و اصول عقلايي محاوره مي‏باشد، كمك شاياني مي‏كند. مجمع‏البيان به‏عنوان يكي از اولين تفاسير جامع شيعي همواره مورد توجه بوده است. اين پژوهش با روش تحليلي ـ توصيفي درصدد بيان ميزان استفاده مرحوم طبرسي از قواعد تفسير است. اين هدف با بررسي نمونه‏هايي از بيان‏هاي ايشان در تفسير آيات قرآن به سامان مي‏رسد. تحقيق نشان مي‏دهد مرحوم طبرسي در جاي جاي اين تفسير به شكل دقيق از قواعد تفسير بهره برده است، هرچند ميزان بهره‏وري او از اين قواعد يكسان نبوده است. در استفاده از بعضي از آنها مثل تكيه بر قرايت صحيح، جداسازي تفسير و تاويل، ادبيات عرب و استفاده از قراين در حد بالايي موفق بوده است، ولي در بعضي موارد مثل ظرافت‏هاي معاني ـ بيان، داوري درباره روايات و استفاده از علم و شيوه كار ايشان از اتقان كامل برخوردار نيست.

Understanding a text in general and the Quran in particular depends on certain rules which should be taken into consideration in understanding and interpreting the text. The extent of following these rules by the interpreter, his skill in applying them in interpreting the text, that is, explaining the meaning intended by God and following the rules of Arabic and the formal rules of dialogue, are of great help in this regard. Majmaʹl Bayan, by the late Tabarsi has always been regarded as one of the main all-comprehensive Shiite commentaries. Using a descriptive-analytical method, the present paper seeks to show to what extent has the late Tabarsi followed the rules of commentary. The research findings show that he has carefully abided by these rules. He has been very successful in using some rules including relying on correct recitation, separation between commentary and (spiritual) hermeneutics, Arabic literature and making use of context clues. However, his work is not quite accurate in some other aspects, such as delicacies of meanings-rhetoric, judgment about traditions and use of science and methodology