بررسي چند ترقيمه ‌از نسخ غزليات شمس

The Study of Some Tarqimehs of Manuscripts of Shams’ Sonnets

يكي از آثاري كه در طولِ تاريخ بارها استنساخ شده و نسخِ گوناگوني از آن به دست ما رسيده، غزليات شمس اثر مولانا جلال‌الدين محمّد است. جامع‌ترين تصحيح موجود از اين اثر، به حدود نيم قرن پيش برمي‌گردد كه بديع‌الزمان فروزانفر بدين كار همّت گمارده است. از ميانِ نسخِ متعدّدِ غزليات شمس ـ چه نسخه‌هايي كه فروزانفر در اختيار داشته و معرفي كرده و چه نسخه‌هايي كه در دسترس ايشان نبوده است ـ تا اواخر قرن نهم، 12 نسخه، ترقيمه دارد. در اين تحقيق، اجزايِ مختلفِ اين ترقيمه‌ها اعم از زبانِ ترقيمه، تاريخِ كتابت، نامِ كاتب و... مورد بررسي قرار گرفته است. يكي از مهم‌ترين كارهايي كه در زمينه نسخه‌شناسي بايسته است، ارايه تصاوير ترقيمه‌ها به مخاطبان است؛ هرچند اين مساله در فهرست‌نگاري نسخ خطّي تا به امروز رعايت نشده است. در اين پژوهش پس از بررسي دقيق اجزاي مختلف ترقيمه‌ها به نكاتي دست يافتيم كه پيش از اين مغفول مانده بود؛ از آن ميان مي‌توان به ترقيمه نسخه قره‌حصار اشاره كرد كه اختلاف‌هايي در خواندن تاريخ اين ترقيمه وجود داشت؛ امّا به كمك شواهد دروني و بيروني تاريخ صحيح ترقيمه استخراج شد و از اين طريق قديمي‌ترين نسخه ترقيمه‌دار، مشخص و معرفي گرديد.

Tarqimeh is one of the most important elements of manuscripts and it is indeed their ID card. Thus, its different parts should be studied exactly. One of the works copied many times in different periods and various manuscripts of it are available now is Shams’ sonnets by Molana Jalal al-Din Muhammad. The most comprehensive correction of this work dates back to almost half a century ago done by Badi’ al-Zaman Forouzanfar. Among various manuscripts of this work –the manuscripts used and introduced by Forouzanfar as well as those he did not access to- until the late ninth century, twelve manuscripts have Tarqimeh. In this research, different parts of these Tarqimehs including their language, date of writing, name of scribe etc, are explored. One of the valuable tasks in the field of manuscripts is to give readers the pictures of Tarqimehs; however, this matter has not been done in the cataloguing of manuscripts yet. After exact investigation of various parts of Tarqimehs some points were found which had been unnoticed before like: the Tarqimeh of Qareh Hisar manuscript in which there were some disputes over reading the date of this Tarqimeh and the correct date of this Tarqimeh was discovered by using textual as well as non-textual evidence and consequently the oldest manuscript with Tarqimeh was recognized and introduced.