تحليل اجتماعي‌ـ شناختي اشعار احمد مطر و سياوش كسرايي

Socio-cognitive Analysis of Ahmad Matar & Siavash Kasraieʹʹs Poems

ادبيات انتقادي همواره منعكس‌كننده جهت‌گيري‌ها و انديشه‌هاي مبارزان عليه حاكميت‌هاي استبدادي بوده است. وجود رويدادهاي عرصه اجتماعي و سياسي زمينه مشتركي در ادبيات فارسي و عربي براي حضور شاعران در اين حيطه فراهم كرده است. اشعار سياوش كسرايي و احمد مطر نيز از جهت زمينه اجتماعي، محتوا و استراتژي‌هاي زباني در حوزه انتقادي قرار دارند؛ از اين رو اين مقاله سعي دارد با استفاده از روش تحليل گفتمان انتقادي با تاكيد بر الگوي اجتماعي ‌ـ شناختي وندايك، ضمن شناسايي گفتمان‌هاي شكل‌گرفته در اشعار دو شاعر، ايديولوژي‌ها و سازوكارهاي زباني گفتمان‌مدار اشعار را بازشناسي كرده و مورد تجزيه و تحليل قرار دهد. بررسي اشعار نشان مي‌دهد كه هر دو شاعر، با استفاده از زبان شعري و خلق گفتمان انتقادي، پيوند ظريفي بين جهانِ شعر و واقعيت برقرار كرده‌اند و از رهگذر آن در مسير آگاهي‌بخشي به ملت مبارز پيشگام بوده‌اند. همچنين ساختار زباني و مفهومي گفتمان‌هاي شكل گرفته در اشعار حاكي از اين است كه كسرايي و مطر در كنار تعهد به مبارزه و انتقاد با استفاده از استراتژي‌هاي زباني و قدرت تاثيرگذاري آن، نظام گفتمان انتقادي يكپارچه‌اي را در برابر سطله استبداد خلق كرده‌اند. گفتمان غالب در اشعار كسرايي با هدف پيروزي مبازران، ارايه راهكار مقاومت و اعتراض و ترسيم افق‌هاي رهايي بنا شده‌ است؛ در مقابل گفتمان مسلط در اشعار احمد مطر بيشتر به بازتاب تلخي‌هاي نظام حكومت با هدف مشروعيت‌زدايي از سلطه حاكمان صورت‌بندي شده‌اند.

In the field of critical literature, Siavash Kasraie and Ahmad Matarʹs poems can be comparatively analyzed in terms of their social background, poetic content and linguistic strategies. Applying A.van Dijk’s socio–cognitive model of discourses studies, this paper uses critical discourse analysis to identify discourses formed in the works of the poets and analyzes the ideologies and discourse-oriented linguistic mechanism of the poems. A comparative study of the poems shows that both poets, use poetic language and create a critical discourse to establish a delicate link between the world of poetry and the reality, and through this, they have been forerunners in the awakening of the revolutionary nation. The linguistic and conceptual structure of the discourses formed in poems indicate that beside commitment to fight and criticism, Kasraie and Matar have also maintained the literary commitment and the effectiveness of the poem and have used linguistic strategies to create a dominate and integrated critical discourse against dictatorship.