ساختار تشبيه مركّب در شعر منوچهري دامغاني و فرّخي سيستاني

Compound simile in Farokhi Sistani and Manoochehri’s works

تشبيه مركّب گونه‌اي از تشبيه است كه در آن دو هيات به يكديگر مانند مي‌شوند. مشبّهٌ به در اين تشبيه، بيش از يك جز و تصوير حاصل از تشبيه، مركّب است. در تشبيه مركّب، عناصر متعدّدي از مشبّهٌ به مورد نظر شاعر هستند كه ضمن تركيب با يكديگر به صورت يك «كلّ واحد» به مشبّه پيوند مي‌خورند. در خصوص تشبيه مركّب گفته‌اند: تشبيهي است كه مي‌توان تصوير حاصل از آن را به صورت يك تابلو نقاشي درآورد. اين تشبيه در روند تطوّر هنري خود از سبك خراساني عبور كرده و سرانجام به شكلي بسيار فشرده، در شعر سبك عراقي و هندي جلوه كرده است. فرّخي سيستاني و منوچهري دامغاني از شاعران طراز اوّل سبك خراساني هستند كه در ديوانشان تشبيه و مخصوصاً تشبيه مركّب جايگاه خاصي در زمينه تصويرگري و تخييل دارد. در ديوان فرّخي سيستاني تشبيه، بيشتر زمينه‌هاي اشرافي و سپاهي دارد و نيز متضمّن مدح ممدوح و وصف عناصر درباري است؛ اما در شعر منوچهري كه شاعري طبيعت گرا و اهل توصيفات پيچيده از طبيعت است، تشبيه مركّب در خدمت توصيف و خلق تصاوير طبيعي قرار گرفته و از اين نظر وي هنرمندانه تر با اين ابزار صور خيال برخورد كرده است. ساختارهاي خاصي از نظر تعدّد ابياتي كه در آنها تشبيه مركّب آمده در ديوان هر دو شاعر به چشم مي‌خورد كه اولين نمونه‌هاي اسلوب معادله و تشبيه تمثيل از آن دست هستند. در اين تحقيق به بررسي و تحليل ساختارهاي سه بيتي، دو بيتي و تك بيتي متضمّن تشبيه مركب در ديوان اين دو شاعر پرداخته‌ايم.

Compound simile (antapodosis) is a kind of simile in which two things are likened to each other. The vehicle in this type of simile is more than one part and the image resulting from the simile is compound. In compound simile different parts of vehicle are intended by the poet to mix with each other and create a unified whole and link to tenor. It has been said that the image created by compound simile can be made into a painting. This type of simile has surpassed Khorasani style and eventually materializes in a compact form in the poems of Iraqi and Hindi styles. Farokhi Sistani and Manoochehri Damghani are among the significant poets in Khorasani style who have made use of simile and in particular compound simile to create images and imagination. In Farokhi’s works, compound simile has more of an aristocratic and military side to it and involves praise and description of loyal families. But Manoochehri who is a naturalist poet whose poems are complicated, compound simile is used to create natural images. In this respect he has dealt with image-making in a more artistic manner. In the works of the two poets certain structures with compound simile can be found. The first type of such structures is allegorical simile. This study investigates and analyzes the structure of couplets and closed couplets with compound simile in the works of these two poets.