جستاري در كهن‌واژگان مشترك تفسير قرآن كمبريج با اشعار سبك خراساني

A Study of Common Old Vocabularies of Cambridge Commentary of the Quran and Poems of Khorasani Style

ره‌يافت به ذخيره‌هاي واژگاني متون كهن و شناخت آنها، افزون بر كارآمدتر نمودن و غني‌سازي بيشتر گستره واژگان زبان فارسي، گامي موثّر در بررسي سير تاريخي زبان فارسي در حوزه لغات و اصطلاحات خواهد بود. تفسير قرآن مجيد، معروف به تفسير كمبريج، يكي از ارزشمندترين آثار در بررسي جايگاه متون منثور در زبان‌شناسي تاريخي و پژوهش‌هاي واژه‌شناسي متون كهن است. اهمّيت واژگاني اين كتاب، فراتر از يك تفسير قرآن است و در اين زمينه با بسياري از شاهكارهاي ادب فارسي برابري مي‌كند. يكي از سازوكارهاي قابل اعتناي اين تفسير و شايد وجه تمايز شاخص آن در قياس با ديگر ترجمه‌هاي كهن قرآن، همساني پركشش و شيرين واژگاني و ساختاري زبان آن با اشعار سبك خراساني؛ بويژه در كاربرد گونه بايسته و سامان‌يافته واژه‌هاست. اين مقاله با نگاهي ويژه به اثر ارجمند تفسير قرآن كمبريج به عنوان نمونه‌اي گرانقدر از گنجواژه‌هاي زبان فارسي، به موضوع ارزش زبان‌شناختي و واژگاني متون كهن پرداخته است. به اين منظور، با محوريت مقايسه واژگاني تفسير كمبريج با اشعار سبك خراساني، 36 واژه شاذ و نادر از اين كتاب انتخاب و با 40 متن كهن فارسي متعلّق به قرون چهارم تا ششم هجري مقايسه شده‌ است كه از اين تعداد 18 منبع از آثار منظوم، 10 منبع از آثار قرآني، 6 منبع از فرهنگ‌هاي فارسي و عربي به فارسي و 6 منبع از ديگر آثار منثور كهن هستند. داده‌هاي آماري اين پژوهش و سنجش، در بخش نتيجه‌گيري، ارايه و تحليل و ارزيابي شده است.

Approaching old texts’ lexical reservoirs and recognizing them not only leads to more enrichment and productivity of Persian language vocabularies but also can be an effective pace toward investigating historical trend of Persian language in the domain of words and terminologies. Holy Quran’s interpretation, known as Cambridge commentary, is doubtlessly among the most valuable works for investigating the status of prose texts in historical linguistics and terminological researches of old texts. One of the notable tools of this interpretation, and maybe its distinctive feature compared to other old commentaries of the Quran, is the elegant attractive homogeneity between its lexical and linguistic structure and Khorasani’s style, especially in its proper and organized usage of words. Taking a special look at the lofty Cambridge commentary of the Quran as a precious sample of Persian language lexicons, this article explores the linguistic value of old texts. Hence, setting a lexical comparison of Cambridge commentary with Khorasani poems’ style as a pivotal element, 36 rare words are chosen from this book and compared with 40 Persian old texts belonging to 4th-6th Hegira centuries. Among them, 18 sources are in verse form, 10 are Quranic, 6 are Persian and Arabic dictionaries to Persian and 6 sources are other old prose works. Statistical data of this research are analyzed and evaluated in conclusion section.