ساختار بن مايه هاي داستاني اميرارسلان

The Structure of Fictional Motives in Amir Arsalan

بررسي آثار حماسي- پهلواني منثور فارسي كه تحت تاثير شاهنامه و پيرو سنّت روايي پديد آمده اند، يكي از حوزه هايي است كه در جريان پژوهشي عصر حاضر مورد توجّه قرار نمي گيرند. اميرارسلان واپسين نمونه برجسته و اثرگذار جريان زوال يافته داستان هاي روايي فارسي است كه در عصر قاجار به صورت نقّالي توسّط نقيب الممالك شيرازي روايت شده و به وسيله توران دخت، فرزند ناصرالدّين شاه به كتابت درآمده است. تاثير و نفوذ اين داستان در صفوف مختلف اجتماعي- فرهنگي ايران، خود گوياي اهميت و جايگاه اين اثر بوده است، امّا درك ارزش محتوايي اميرارسلان، در گرو بازشاخت بن مايه هاي ساختاري چارچوب كلّي اين اثراست كه همانند ساير نمونه هاي مشابه خود، به علّت گستردگي و حجم اين دسته از آثار، در بطن اميرارسلان گنگ و ناشناخته باقي مانده است. نگارندگان با درك ضرورت انجام پژوهش در زمينه درون مايه شناسي داستان هاي روايي فارسي و فقر پژوهشي موجود در مورد داستان اميرارسلان، ساختار بن‌مايه‌هاي داستاني اميرارسلان را در چهار بخش بن مايه هاي شگفت انگيز، بن مايه هاي حماسي- عياري، بن مايه هاي عاشقانه و بن‌مايه هاي ديني، بررسيده اند. مشخّصه اصلي شكل گيري بن مايه ها در اين اثر، وجود دو عامل تكرار و برانگيزندگي است. از ديگر ويژگي هاي آشكار اين بررسي، تاثير شاهنامه در اميرارسلان است كه در اثر روايت از طريق نقّالي، اين پيوند و پيوستگي صورت گرفته است و تلميحات شاهنامه اي موجود در اميرارسلان، خود بيانگر اين موضوع مي باشد.

The study of Persian epic-heroic prose works, created under the influence of Shahnameh and following narrative tradition, is one of the fields which is not considered in present research trend. Amir Arsalan is the last outstanding and influential instance of declined current of Persian narrative stories which was being narrated by Naghib-al-Mamalek Shirazi in the form of Naghali in Qajar period and has been inscribed by Touran Dokht, the daughter of Nasir-al-Din Shah. The influence of this story among various socio-cultural classes of Iran shows the importance and status of this work but the real value of this story can be understood only through investigation of its structural motives. Knowing the necessity of a research on motives of Persian narratives and the lack of research on Amir Arsalan, the authors of this article study the fictional motives of this story in four sections: marvelous motives, epic-picaresque motives, romantic motives and religious motives. The main feature of motives in this work is the presence of two factors, that is, repetition and stimulation. Another characteristic of this study is the influence of Shahnameh on Amir Arsalan which has took place through Naghali and the allusions to Shahnameh which are present in Amir Arsalan is an evidence for this matter.