نقش تذكره‌ها و فرهنگ‌ها در تصحيح متون (مورد مطالعه ديوان مسعود سعد سلمان)

The Role of Tazkarehs and Dictionaries in Correcting the Texts (case study: Masoud Sa’d Salman Divan)

تصحيح متون كهن از شاخه‌هاي مهم و در عين حال دشوار پژوهش‌هاي ادبي به شمار مي‌آيد. روش‌هاي گوناگوني براي تصحيح متون وجود دارد كه در بيشتر آنها «اقدم نسخ» جايگاهي ويژه در گزينش ضبط درست دارد. در موارد بسياري ميان تاريخ پديد آمدن متن و كهن‌ترين نسخه موجود، فاصله زماني فراواني وجود دارد؛ در حالي كه ممكن است، شواهدي از همان متن در تذكره‌ها يا فرهنگ‌هاي لغت كه تاريخي كهن‌تر نسبت به نسخه موجود دارند، وارد شده باشد. سوال اصلي اين پژوهش آن است كه آيا منابع واسطه‌اي، يعني تذكره‌ها، جُنگ‌ها و فرهنگ‌هاي لغت را مي‌توان مكمّل نسخه‌هاي خطّي در تصحيح متون قلمداد كرد يا خير؟ براي رسيدن به پاسخ با انتخاب ديوان مسعود سعد سلمان به عنوان منبع مورد مطالعه، ملاحظه شد كه در بسياري از موارد با بهره گيري از شواهد شعري اين شاعر در فرهنگ‌هاي لغت و تذكره‌ها مي‌توان به حلّ بسياري از دشواري‌هاي تصحيح متون كمك كرد.

Correcting old texts is one of the important and difficult branches of literary studies. There are various methods for correcting texts in most of which the oldest text has an especial status in recording correctly. In many cases, there is a long time gap between the date of text’s creation and the oldest available text. However, some examples of that very text may have been entered into the Tazkarehs or dictionaries which are older than the available version of that text. The main question of this study is whether auxiliary texts like Tazkarehs, anthologies and dictionaries can be used as complementary of handwritten versions in correcting the texts. Answering this question, Masoud Sa’d Salman’s Divan was selected as the source of this study because his poetic examples in dictionaries and Tazkarehs can help us with solving many difficulties of texts’ correction.