مجلس سوم و گزارش‌هاي پليس مخفي از شايعات تهران(جمادي‌الثاني ـ رمضان 1333/ آوريل ـ ژوييه 1915)

(Third Parliament and Secret Police Reports on Rumors in Tehran (April-July 1915

اين مقاله بر اساس گزارش‌هاي پليس مخفي تهران براي عبدالحسين ميرزا فرمانفرما، وزير داخله در كابينه عين‌الدّوله در مجلس سوم، تهيه شده است. مجلس سوم در محرّم 1333هـ..ق. چند ماه پس از آغاز جنگ جهاني اوّل افتتاح شد. اين مجلس فقط 11 ماه دوام يافت و در تمام اين مدّت تحت تاثير مسايل ناشي از جنگ قرار داشت. جنگ، ميان سياستمداران و وكلاي مجلس تفرقه انداخت. عدّه‌اي هوادار روس و انگليس و عدّه‌اي مانند دموكرات‌ها و موتلفين آن‌ها هوادار آلمان و عثماني بودند. اين نفاق عملاً كشور را تقسيم مي‌كرد. مسيله امنيّت در اين ماجرا از اهمّيت بسياري برخوردار بود. پليس مخفي همه‌گونه شايعات و اخبار پايتخت، به‌خصوص اخبار مربوط به امور دولتي و سياسي را گزارش مي‌داد. همچنين گزارش رفت و آمد رجال، موضع مطبوعات و تحرّكات سفارتخانه‌ها را نيز ارجاع مي‌نمود. نكته قابل توجّه، فعّاليت سفارت عثماني است كه از طريق مطبوعات، وزير داخله را مورد انتقاد قرار مي‌داد. فرمانفرما مورد انتقاد حزب دموكرات نيز قرار داشت كه از هواداران دولت عثماني در جنگ به شمار مي‌رفت؛ وي سرانجام در مجلس استيضاح شد. در بحبوحه جنگ، ريوف‌بيك فرمانده ترك وارد قصرشيرين شد و در 9 جمادي‌الاوّل تا سرپل ذهاب پيش آمد. وضع كرمانشاه سخت آشفته شد. قبل از هر اقدامي از جانب دولت عين‌الدّوله كه تازه بر سر كار آمده بود، حاكم كرمانشاه استعفا داد و اوضاع را وخيم‌تر كرد. در شعبان 1333 دموكرات‌ها فرمانفرما را استيضاح كردند و كابينه و عين‌الدّوله نيز استعفا دادند. از زمان مشروطه، دموكرات‌ها با فرمانفرما مخالفت داشتند. از طرفي فرمانفرما چندين بار در آذربايجان، كرمانشاه و كردستان حكومت كرده و با سياست عثماني و اهدافش نسبت به ايران آشنايي داشت و با آنان به مخالفت پرداخته بود. دموكرات‌ها در حمايت از عثماني بدون اشاره به تحرّكات ترك‌ها و به بهانه اينكه وزير داخله مسامحه كرده، او را استيضاح كردند. پس از اين عين‌الدّوله نيز استعفا داد. پيشينه تقابلات فرمانفرما با دموكرات‌ها و دولت عثماني به وقايع مذكور انجاميد كه از منظر گزارش‌هاي پليس بسيار گوياست.