معنا‌‌‌‌‌شناسي بديهيات از منظر سه فيلسوف مسلمان (ابن‌‌‌‌‌سينا، سهروردي، ملاصدرا)

The Semantics of Axioms from the Perspective of three Muslim Philosophers (Avicenna, Suhrawardi, Mulla Sadra)

تبيين جايگاه بديهيات در نظام فكري فلاسفه اسلامي، يكي از اساسي‌‌‌‌‌ترين مسايل فلسفي است كه با وجود اهميت فراوان و نقش بي‌‌‌‌‌بديلش در نظام معرفتي فيلسوفان، از جنبه‌‌‌‌‌هاي مختلف، بررسي نشده است؛ به گونه‌‌‌‌‌اي كه ابهام‌‌‌‌‌هاي موجود در معناشناسي بديهيات و عدم تمايز بين ادراكات بديهي و نظري، موجب استفاده نادرست از قضاياي نظري و بديهي و در نتيجه، حصول معارف مبهم در نظام معرفتي مي‌‌‌‌‌گردد. بررسي معناي دقيق مفاهيم بديهي، شمار بديهيات و منشا حصول بديهيات، از جمله مسايلي است كه اين مقاله به عهده گرفته است. با اشاره اجمالي به ديدگاه‌‌‌‌‌هاي اين سه فيلسوف، درمي‌‌‌‌‌يابيم كه تحليل ايشان در تبيين منطقي مفهوم بديهيات ـ با وجود اختلاف تعابير گوناگون ـ مشابه يكديگر است؛ اما ابن‌‌‌‌‌سينا و ملاصدرا به تبيين فلسفي مفهوم بديهيات نيز نظر داشته‌‌‌‌‌اند، به گونه‌‌‌‌‌اي كه بدون بديهيات، هيچ استدلال و بياني امكان‌‌‌‌‌پذير نيست. با توجه به اين نكته، بديهيات از نظر فلسفي نه قابل اثبات است و نه قابل انكار. چنين نكته‌‌‌‌‌اي در آراي سهروردي مشهود نيست. نظر ابن‌‌‌‌‌سينا و ملاصدرا در شمار بديهيات يكسان است و سهروردي تعداد آن‌‌‌‌‌ها را به سه قسم فرو كاسته و صريحاً به تضييق دايره بديهيات پرداخته است. درباره منشا حصول بديهيات، ابن‌‌‌‌‌سينا استمداد از عقل فعال و سهروردي، شهود و ملاصدرا حس را مطرح مي‌‌‌‌‌كند.

The explanation of the significance of axioms in the intellectual system of Muslim philosophers is one of the most essential philosophical issues which have received little attention in some aspects despite its great significance and its unique role in the epistemic system of philosophers. The lack of enough studies in this regard is so critical that the existing ambiguities in the semantics of axioms and the absence of a clear-cut distinction between axiomatic and theoretic perceptions cause an incorrect usage of theoretical and axiomatic propositions which, in turn, yield ambiguous knowledge in the epistemic system. A study of the precise meaning of the axiomatic concepts, the number of axioms and the origin of axioms are among the issues that are addressed in this study. A brief reference to the perspectives of these three philosophers reveal that, despite the differences that exist in their various propositions, their analyses concerning the logical explanation of the concept of axioms are analogous. However, Avicenna and Mulla Sadra have also provided a philosophic explanation of the concept of axioms and believed that without axioms, no reasoning and explanation is possible. Considering this fact and based on a philosophic point of view, axioms are neither verifiable nor deniable. Such a belief is not evident in Suhrawardi’s writings. Avicenna and Mulla Sadra’s views with regard to the number of axioms are the same but Suhrawardi has decreased them to three types and has explicitly restricted the range of axioms. Moreover, the origin of the axioms has been called the active intellect by Avicenna, intuition by Suhrawardi, and sense-perception by Mulla Sadra.