توبه مجرم در فقه مقارن و حقوق جزا

The criminal’s repentance in Moqaren jurisprudence and criminal law

نهاد توبه كه از ويژگيهاي حقوق اسلامي است، از ديدگاه قرآن و سنت فرصتي داده شده به مجرم است تا از رفتار خود پشيمان گشته و راه اصلاح در پيش گيرد. توبه به معناي بازگشت همراه با پشيماني به سوي خدا و دوري از گناه و عزم بر عدم بازگشت به آن و نيز طلب مغفرت از خداوند و سعي و تلاش بر جبران گذشته است. اين نهاد حقوقي در كنار آثار اخروي، آثار دنيوي نيز دارد. چون آثار آن در مجازاتهاي دنيوي محل اختلاف حقوق دانان اسلامي است، بررسي كاركرد آن در مجازاتها ضروري مي‌نمايد. در اين باب در حقوق اسلامي چند ديدگاه وجود دارد؛ ظاهريه معتقدند توبه مجرم در سقوط مجازاتهاي دنيوي نقشي ندارد به اين دليل كه پذيرش سقوط مجازات به وسيله توبه، به تعطيل شدن حدود الهي منجر مي‌شود و توبه را تنها، مسقط مجازاتهاي اخروي مي‌دانند. حنفيه، مالكيه و شافعيه (در قول اظهر) بر اين باورند كه توبه تنها مجازات جرم محاربه را مشروط بر اينكه محارب پيش از سلطه قواي حكومتي توبه كرده باشد، ساقط مي‌نمايد و تاثيري در ساير مجازاتها ندارد؛ زيرا تنها نسبت به جرم محاربه نص صريح وارد شده است. اماميه در قول مشهور و همچنين حنابله و شافعيه در يكي از اقوال حسب مورد به استناد احاديث و قياس ساير مجازاتها بر محاربه، معتقدند كه توبه مجرم به طور كلي مسقط مجازات‌ است. به نظر مي‌رسد اين ديدگاه كه از نوآوريهاي قانون مجازات اسلامي مصوب 1392ش است، بيشتر همسو با فلسفه اصلاحي ـ تربيتي مجازاتها مي‌باشد.

Repentance institution is a feature in Islamic law and from Qur’an and Sonnah’s viewpoint it is a chance for convict to regret from his/her behaviors and retrieve. Repentance means that return with regression to God and avoid from sins and not to return to that and blessing from God and try to make up his/her past. Despite divine effects of this legal institution it has mundane effects too. Because Islamic lawyers have different ideas in mundane effects so examining its functions for punishments is necessary. For this point in Islamic law there are several views: Zaheriyeh believes that convict’s repentance hasn’t had any role in mundane punishments because accepting the collapse of punishment via repentance would close divine boundaries and repentance is only a collapse for after life punishments. Moreover Hanifeh, Malekiyeh and Shafe’ee (in Adhar’s words) believe that repentance is the only punishment for crime of Mohareb with this condition that s/he repentant before dominate of governmental power but this repentance doesn’t have any effect on other crimes that s/he may committed. Emamiyeh in their common view and also Hanabaleh and Shafei’e in one of their viewpoints believe that the repentance of convict would collapse the punishments. It seems that this view is the innovation of Islamic law punishment in 1392 that is mostly favorable with philosophy of reforming-training punishments.