نقش نگرش وجودي صدرا به علم در تعالي نفس

The Role of Existential Attitude of Sadra to the Knowledge in Transcending of the Soul

در اين جستار پس از نگاهي گذرا به تعريف ابتكاري ملاصدرا از علم، تبيين مي‌شود كه وي چگونه با بهره‌گيري از اصولي چون «اصالت وجود»، «مراتب تشكيكي آن» و «حركت جوهري» و با نگاه وجودي‌اش به «علم»، تصويري تازه از تعالي وجودي «نفس» در فلسفه ارايه مي‌دهد. طبق اين نظريه، مراتب كمال انسان بر اساس درجه وجودي‌اش مشخص مي‌شود و مرتبه وجودي نفس را درجه ادراكش تعيين مي‌كند. بنابراين، هر فرد در مراتب ادراك خود به تعاليِ وجودي دست خواهد يافت، به شكلي كه درجات پايين‌تر ادراك، محمل ارتقا به درجات بالاتر علم و به تبع آن مراتب شديدتر وجود و كمال مي‌باشند. در ادامه، مباحثي چون علم حقيقي و غير حقيقي و «موضوعيت» يا «طريقيت» علم بررسي مي‌شود. اما نتيجه برجسته‌اي كه مي‌توان گرفت آن است كه اگر رسيدن به بالاترين درجه كمال و تعالي، در گرو داشتن شديدترين مرتبه ادراك يعني تعقل است، پس هر چه معقول از درجه وجودي بالاتري برخوردار باشد، تعقل او نفس را متعالي‌تر مي‌سازد. به همين دليل «تعقل» درباره خداوند، صفات و افعالش، كتب و انبياي الهي نفس انسان را به بالاترين درجه وجودي مي‌رساند. اين همان است كه تحت عنوان جايگاه «معرفت» به خداوند، انبيا و ايمه? در قرآن و روايات آمده است.

Glancing at the Mulla Sadra’s initial definition of the knowledge in this paper, we explain that how he has presented a new image for the existential ascending of the soul in philosophy based on using principles such as “principality of existence”, “Its analogical gradation”, and “substantial motion” and also based on his existential attitude to “knowledge”. According to this theory, the gradations of the perfection of human being will be specified on his existential gradation and the existential gradation of the soul will be determined by its grade perception. Therefore, every person will achieve existential ascendance in his grads perception in such a way that the lower grades of the perception become a place for the upper grades of the knowledge and consequently the higher grades of the existence and perfection. Then, issues such as real and unreal knowledge and the “being relevant” or “instrumental” will be considered. However, the prominent result that can be achieved from this discussion is that: If reaching to the highest grade of perfection and transcendent depends on having the highest grade of perception, namely intellect, whatever the intelligible has the more existential grade the more perceiving it has of the soul. For this reason, thinking about God, His attributes and acts, Books and prophets of God reach human soul to the highest existential degree. That is the fact that has come under the title of the place of “knowing” God, Prophets and Imams in the Quran and traditions. Key words: Mulla Sadra, Soul, Knowledge, Transcendent, Perfection, Intellectualization.