بررسي ترجمه‌هاي حيات الحيوان و كتب بيطاري در ايران از آغاز تا روزگار قاجار1

An Investigation of Translations of Hayat al-Heivan and Veterinary Books in Iran from the Beginning to the Qajar Time

تاريخ دامپزشكي و بيطاري در ايران قدمتي ديرينه دارد. تدوين كتاب‌هاي جانورشناسي پس از اسلام به همراه ترجمه آثار ارسطو درين باب نظير اجزا الحيوان و طباع الحيوان و همزمان با بهره‌وري از آيات و رواياتي از پيامبراكرم (ص) و اهل بيت(ع) كه در آن به رابطه انسان با جانوران و احكام و آداب صيد و ذبح مي پردازد، راهي دراز دامنه طي كرده است تا آنجا كه تعداد نسخ دامپزشكي و جانورشناسي موجود را سيصد نسخه ذكر كرده‌اند. در اين ميان حيات الحيوان دميري جايگاهي ممتاز دارد و پس از آن چندين ترجمه به فارسي و تركي؛ از جمله ترجمه محمد بن سليمان، عبدالرحمن بن ابراهيم و حكيم شاه قزويني از كتاب صورت گرفته كه بعض آنها تا كنون ناشناخته باقي مانده، هنوز تصحيح كاملي از هيچ يك ازين ترجمه‌ها صورت نگرفته است. تحقيق حاضر به ذيل‌ها، مختصرها و ترجمه‌هاي حيات‌الحيوان دميري به زبان‌هاي مختلف به طور كلّي و بويژه به فارسي، نگاهي انداخته است.

Veterinary in Iran has a long history. The writing of zoological books after Islam besides translation of Aristotle’s works like Ajza’ al-Heivan and Taba’ al-Heivan, and also using verses and hadiths of the Prophet of Islam and his family (P.B.U.T) in which the relation between man and animals and the rules for preying and sacrificing them are explained, have travelled a long way to the extent that the number of existent veterinary and zoological books is said to be three hundred. Among these, Damiri’s Hayat al-Heivan has a privileged status and after him various translations of this book into Persian and Turkish have been done some of which are still unknown and there is no complete correction of any of them. This article aims to explore the abridged versions and translations of Damiri’s Hayat al-Heivan into different languages, in general, and into Persian, in particular.