بررسي نقش عوامل توپوگرافي در آغاز فرسايش آبكندي (مطالعه موردي: درّه شهر در استان ايلام)

Effect of Topographic Factors on Gully Initiation (Case study: Dareshahr Area-Ilam Province)

اين تحقيق با توجه به وسعت و اهميت فرسايش آبكندي در شهرستان درّه‌شهر واقع در استان ايلام انجام شده است. هدف اين مطالعه بررسي عوامل توپوگرافي بر آغاز فرسايش آبكندي و همچنين فرآيند هاي غالب در تشكيل و توسعه بالاكندها در منطقه مي باشد. بدين منظور 18 آبكند بر اساس تفاوت مرفولوژي ها انتخاب گرديد و با برداشت خصوصيات توپوگرافي و نمونه هاي خاكي به مطالعه و بررسي عوامل فوق پرداخته شد. نتايج بررسي خصوصيات توپوگرافي آبكندها نشان داد كه رابطه اي بين شيب و مساحت در آبكندهاي خطي موجود در مراتع منفي بوده و آستانه بحراني تشكيل بالاكند در شيب 12 درصد، 6 هكتار بوده و دلالت بر نقش بيش تر روان آب سطحي در تشكيل و توسعه آبكندها داشته است. در حالي كه رابطه معني داري بين شيب و مساحت در آبكندهاي پنجه اي و جبهه اي به‌دست نيامد كه نشان دهنده نقش فرآيندي غير از روان آب سطحي در تشكيل و گسترش آبكندها بوده است. نتايج به دست آمده از بررسي نقش سازند بر فرآيند توسعه دهنده آبكند نيز نشان داد روان آب زيرسطحي در سازندهاي كواترنر و گچساران عامل مهم تري در تشكيل و توسعه بالاكند بود. اما در سازند پابده بيش تر روان آب هورتوني باعث توسعه آبكند گرديد. عوامل خاكي موثر بر آستانه توپوگرافي آبكندها نيز سديم، سيلت و ماسه بود كه با سطح تامين كننده روان آب داراي ارتباط معكوس بود.

Gully erosion is an important feature in Dareshahr, Ilam Province. The present study therefore aimed to recognize the watershed characteristics affecting gully development and the dominant processes in gully initiation. Towards this attempt, 18 gullies were selected from three types and distributed in different topographic and soil characteristics. The associated relationships were then established. The results of topographic characteristics showed that the relation between slope and drainage area of linear gullies in rangeland areas was negative. The critical threshold for gully development for slope of 12% was 6ha verifying more important role of surface runoff in formation and development of gullies. Whereas, no significant relationship could be developed between slope and drainage area of frontal and digitated gullies. It verified the effects of other factors rather surface runoff. The results of studying gullies in different geologic formations also revealed that the sub-surface runoff played an important role in Gsachsaran and quaternary formations in formation and development of gullies. Whereas, the Hortonian runoff caused gully development in Pabadeh geologic formation. The soil sodium, silt and sand contents were also the affecting factors on gully topography with reverse relation with drainage area of the gullies.