بررسي عوامل تاثيرگذار بر تغييرات كاركردي سكونتگاه هاي روستايي حوزه نفوذ كلان شهرها (مطالعه موردي: روستاهاي بيرق، هروي، حاج عبدال و ديزج ليلي خاني واقع در دره ليقوان استان آذربايجان شرقي)

The Survey of the Effecting Factors on the Functional Changes of Rural Settlements in the Influence of Metropolitan Zones(A Case Study: Biragh, Heravi, Haj Abdol, and Dizaj Leyly Khani Villages locate

تاثيرات متقابل فضايي و روابط عملكردي بين شهرها با نواحي پيراموني و از آن جمله نواحي روستايي واقع در حوزه نفوذ آن ها، به مرور منجر به تغييرات مختلف در عرصه هاي گوناگون آن ها مي گردد. تغييرات ساختار جمعيتي (مهاجرت روستا-شهري، تخليه جمعيتي روستاها و ....) و تغييرات ساختار كاركردي و اقتصادي (متزلزل شدن اساس و بنياد توليد كشاورزي و گسترش فعاليتهاي حاشيه اي و غير توليدي و ....) از جمله آن هاست. در اين ميان از جمله تغييرات مهمي كه عمدتاً متاثر از شهرها بوده و در دهه هاي اخير در برخي از نواحي روستايي ايران مشاهده مي شود، همانا تغييرات كاركردي در آن هاست. نواحي روستايي حوزه نفوذ كلانشهر تبريز و از آن جمله روستاهاي واقع در دره ليقوان نيز از اين قاعده مستثني نبوده و به دليل شرايط خاص اكولوژيكي عرصه اي تكميلي براي كلانشهر تبريز محسوب مي شوند. به همين دليل اينگونه روستاها ضمن تاثيرپذيري از كلانشهر تبريز، تغييرات عمده اي را در ساختار كاركردي خود شاهد هستند. به احتمال زياد وجود مشكلات و معضلات عديده موجود در كلانشهر تبريز (اعم از گراني زمين و مسكن، آلودگي بيش از حد هوا و ساير عوامل) به عنوان عوامل دافعه و در مقابل، ارزاني زمين و مسكن، پاكيزگي هوا، جاذبه هاي گردشگري و .... در مناطق روستايي به عنوان عوامل جاذبه عمل كرده و برخي از شهرنشينان را به سكونت در روستاهاي پيراموني سوق مي دهند. در اين مقاله براي تبيين چگونگي تغييرات كاركردي صورت گرفته و عوامل تاثير گذار بر آن، چهار روستا از روستاهاي حوزه نفوذ كلانشهر تبريز به عنوان نمونه انتخاب و مورد بررسي قرار گرفته اند. هدف اصلي از تدوين مقاله حاضر، به دست آوردن شناخت دقيق و علمي در خصوص عوامل تاثيرگذار بر تغييرات كاركردي روستاهاي مورد مطالعه مي باشد. مقاله حاضرعلاوه بر اينكه داده هاي مهمي را در خصوص چگونگي اين تغييرات به دست مي دهد، بلكه كمك مي كند تا برنامه ريزان با استناد به اين داده ها بتوانند در جهت ساماندهي و برنامه ريزي كاركردي اينگونه روستاها گام بردارند.روش مطالعه مبتني بر مطالعه ميداني (مشاهده مستقيم، تكميل پرسشنامه هاي مختلف) مي باشد. جهت بررسي و بيان روابط موجود بين متغيرهاي تحقيق " روش توصيفي- تحليلي" و براي بررسي آثار پيشين و تغييرات و تحولات صورت گرفته از روش "اسنادي" استفاده مي شود همچنين جهت تحليل داده ها، از نرم افزار spss و از روش هاي آماري f.statistics و k.square بهره گرفته مي شود. در نهايت، راهكارها و پيشنهادهايي جهت ساماندهي كاركردي روستاهاي مورد مطالعه و به طور كلي روستاهايي كه با اينگونه مسايل مواجه هستند، ارايه مي شود. يافته-هاي اين تحقيق نشان مي دهد كه رابطه منطقي بين مهاجرپذيري روستاهاي مورد مطالعه، نوع فعاليت اقتصادي و محل اشتغال سرپرستان خانوارها با تغييرات كاركردي روستاهاي مورد مطالعه وجود دارد. نزديكي روستاهاي مورد مطالعه به بزرگترين قطب جمعيتي، صنعتي و خدماتي شمال غرب كشور(شهر تبريز) و نيز شهر باسمنج و ارتباط سريع و آسان روستاها به اين شهرها، مهاجرت افراد به روستاهاي مورد مطالعه به دليل ارزاني زمين و مسكن، انجام كار و فعاليت، تغيير در نوع فعاليت اقتصادي و محل اشتغال سرپرستان خانوارهاي مورد مطالعه باعث تغيير كاركرد روستاها از كشاورزي به خدماتي، صنعتي و سكونتي-خوابگاهي شده است.

Spatial interactions and functional relationships between cities and surrounding areas such as rural areas located in their influence zones gradually lead to a variety of changes in their different aspects. Demographical changes (migration of rural-urban, population evacuation etc.) and changes in economic and functional structure (weakening of the base and foundation of agricultural activities and expansion of non-productive activities etc.) are not exceptions. In this regard, among the important changes of this kind which are influenced by the cities and mainly observed in the rural areas of Iran in recent years are the functional changes in the rural areas of the metropolitan zones of Tabriz including Lyghvan Valley with its villages which are of great importance due to their ecological features in complementing Tabriz Metropolitan. Therefore, such villages being influenced by the metropolitan, experience changes in their functional structure. Most probably, the existence of various problems and setbacks in Tabriz metropolitan such as higher price of land and housing, acute air pollution and other factors have been unappealing cases as opposed to the lower price of land and housing, cleanness of air and tourist attraction and so on in the rural settlements which are very attractive. In the present paper, four villages have been selected among the rural settlement zone of Tabriz metropolitan to clarify how functional changes and the factors influencing them work. The main goal of the study is to obtain a thorough and scientific understanding of the affecting factors on the functional changes of these villages. The present study, not only gives important data about the way the changes occur, but also helps the planners strive for the organization and functional planning of such villages using the given data. The method of study is based on field study (direct observation, filling out various questionnaires). To study and express the relationships between the different variables of the study, a descriptive-analytical method and to review the previous works and changes and developments, documentary methods have been used. Meanwhile, in order to analyze the data, SPSS Software and chi-square and F-statistics have been used. Finally, strategies and recommendations have been presented for better functional organization of the villages under study in specific, and of all such villages in general. The findings show that there is a logical relationship between being host for immigration of the villages under study, the kind of their economic activities, the place of the occupation of the breadwinners of the households, and their functional changes. The proximity of the studied villages to the largest demographic, industrial and service center of the north-west (Tabriz) and also Basmenj and the fast and easy access of these villages to these cities, the immigration of people to these villages because of the lower price of land and housing, work and occupation, changes in the kind of economic activities and the place of occupation of the heads of the households under study, all have led to a functional change of villages from an agricultural one to service, industrial, housing-dormitory ones.