ديدگاه حكيم سنايي(حديقه) و مولانا (مثنوي) در باب شرور

Viewpoints of Sanaii and Molana about the Villain

در اين نوشتار، ضمن بررسي ديدگاه معتزله و اشاعره و اماميه و بعضي فلاسفه درباره شرور، انديشه‌هاي مولانا و سنايي كاويده و نموده مي شود كه آنان با توجه به ذهنيت نسبيت گراي خود به اين موضوع پرداخته اصل «همبستگي و انداموارگي» و «كليت نظام جهان» و «اجتماع اضداد» را در سمت و سوي «سودمندي ناملايمات و حكمت الهي» در وجود آن ها مطرح و سرانجام، ضمن موجّه دانستن نزاع‌هاي كلامي و فلسفي، راه حل نهايي مشكلات و از جمله معضلات كلامي و فلسفي مانند شرور را «عشق» مي‌دانند. چون عاشق، همه چيز معشوق را نيكو مي‌داند و در وجود او استحاله مي‌يابد، ديگر دوگانگي وجود ندارد كه بخواهد از نظام خلقت ايراد بگيرد؛ چه گياه بدبيني در خاك دوگانگي مي رويد و اين جاست كه راه عارفان از اهل كلام و فلسفه تمايز مي يابد. امّا تفاوت سنايي و مولوي يكي در شيوه بيان مطلب و ديگر قاعده «عوض» براي تسكين دردها و رنج ها در بيان مولاناست كه سنايي چيزي در اين باب نياورده است. علاوه اين كه هر دو معتقدند، اگر تلاشي در خور، انجام پذيرد، اغلب رنج‌ها و مشكلات راه مقابله و چاره دارند. بنابراين، خوش بينانه ترين ديدگاه نسبت به هستي و شرور ظاهري را عارفان دارند كه از جمله آن ها سنايي است و مولانا كه در اوج عشق و وحدت سير مي‌كند، ديدگاهش بيشتر مبتني بر عرفان است تا كلام؛ اما اگر گزيري از تحليل كلامي نباشد، گرايش آنان به مباني عقلگرايان مشهودتر است تا به اشعريت؛ اهل اعتزال هم كه مورد طعن هر دو فرزانه هستند؛گرچه ممكن است، تشابه يا تواردي ميان آرا آنان ديده شود.

After investigating the viewpoints of Mo’tazeleh, Asha’ereh, Imamieh and some philosophers about the Villain, this article tries to explore the ideas of Molana and Sanaii and it is shown that they considered this issue with regard to their relativist subjectivity. These two thinkers also believe that the principle of “integrity and unity”, the “entirety of universe” and “unity of oppositions” are all according with “wisdom of God and benefits of agonies” and finally, though accepting philosophical and discoursal controversies, they propose Love as the final solution to all problems and controversies. Since everything belonging to Beloved is good in Lover’s eye and the latter is transformed into the former, then there is no duality which objects to the system of Creation and pessimism grows in the land of duality. This is the place that mystics’ and philosophers’ ways are separated from each other. The difference between Molana and Sanaii is, on the one hand, in the manner of stating this issue and, on the other hand, the rule of “Compensation” for relieving agonies and sadnesses which is stated by Molana but Sanaii has said nothing about it. Also, they both believe that most difficulties can be solved if someone does his best. Thus, the most optimistic view about Being and superficial Villain belongs to mystics among which is Sanaii, and Molana, who is at the climax of Love and Unity, has a view based more on mysticism than philosophy. But their tendency is more towards rationalists than Ash’ariat. They both taunt Mo’tazeleh, though there may exist some similarities between their ideas.