جايگاه روحانيون متنفّذ در مدرنيزاسيون قضايي و تدوين قانون مدني در عصر پهلوي اول

The position of influential clergymen in judicial modernization and codification of civil law in the first Pahlavi era

در طول اعصار پيشين در نظام قضايي ايران، منصب قضاوت همواره در حيطه اختيارات علما و روحانيون بوده است كه اين امر با رسمي شدن مذهب تشيع در عصر صفوي، از استحكام بيشتري برخوردار گرديد. با روي كار آمدن دولت پهلوي، مدرنيزاسيون در كليه ابعاد و اركان مملكت در دستور كار قرار گرفت، طبعاً نظام قضايي سنتي مبتني بر عرف و شرع نيز از دايره شمول مدرنيزاسيون بركنار نماند. اين تغيير و تحولات در ساختار اداري و اجرايي كشور با واكنش‌هايي از سوي مردم به ويژه علما و روحانيون مواجه گرديد، به ويژه در حوزه نظام قضايي كه علما و روحانيون شيعي به طور سنتي خود را متولي امر قضا مي‌دانستند. از آنجا كه رويكرد دولت پهلوي در نظام قضايي، دوري جستن از نظام قضايي شرعي و تمايل به ساختارهاي غربي بود، با مخالفت بيشتري از سوي ايشان مواجه گرديد، بنابراين آنچه كه در اين مقاله مورد بررسي قرار خواهد گرفت؛ اين موضوع است كه اشخاص و متنفّذيني كه در نوسازي دستگاه قضايي ايفاي نقش كردند، چه پايگاه هاي داشتند كه منتهي به تدوين قانون مدني بر اساس فقه جعفري گرديد؟

During the previous periods of Iran`s judicial system, sages and clergymen always had the position to judge. The matter became more serious after shi`ism became official in Safavid period. After Pahalavi dynasty took the power, modernization penetrated all aspects and elements of the country; consequently, the traditional judicial system based on conventions and religious law was not protected against modernization. Such changes in the official and executive structure of the country resulted in reactions from people and, especially, sages and clergymen, specifically in the judicial system where Shia clergymen traditionally used to consider their own responsible for judging. As Pahlavi government took an approach to steer clear of a religious judicial system and turn to a conventional judicial system, it faced more resistance from them. The present article seeks to reveal what special campaign those who were influential in renovating the judicial system had and how that ended to the codification of civil law based on Jafari jurisprudence.