بررسي انتقادي واژه «خضرا» در تاريخ بيهقي

The Critical Study of the Word “Xazra” in Beihaqi History

تاريخ بيهقي يكي از شاهكارهاي نثر فارسي است كه ابوالفضل بيهقي توانسته است در آن، ضمن پردازش بي پيرايه بخش مهمي از تاريخ اين مرز و بوم، نثري سخته و استوار را به نمايش گذارد. بررسي تاريخ بيهقي گوياي آن است كه اين اثر ارزشمند با وجود اهميت وافر ادبي – تاريخي، مورد بي مهري هاي فراواني، چه از جانب نسخه نويسان و چه از جانب مصححان قرار گرفته است؛ به طوري كه تا كنون نه نسخه معتبري براي استناد به آن در دست است و نه چاپ‌هاي منقح آن خالي از اشكال؛ اگرچه تصحيح حاذقانه استاد علي اكبر فياض، اندكي از اين بي مهري ها را كاسته است و تا حد زيادي خلا موجود را پر كرده است اما هنوز تا رسيدن به نسخه اي درخور و قابل اعتماد، راه درازي در پيش است؛ به گونه اي كه هنوز بسياري از اماكن جغرافيايي و حتي نام برخي از شخصيت هاي اين كتاب بر ما پوشيده است. در اين جستار نگارندگان با توجه به قراين موجود درون متني و برون متني و بررسي آثاري چون تاريخ طبري، تاريخ الفي، تاريخ سيستان، تجارب الامم، دفتر تاريخ مجموعه اسناد و منابع تاريخي، تاريخ كامل بزرگ اسلام و ايران و اخبار سلاجقه روم و... و نيز آثار بسياري از شاعران- از جمله عنصري كه شاعر دربار غزنوي بوده است- به اين دريافت رسيده اند كه بر خلاف ديدگاه شارحان و مصححان تاريخ بيهقي، واژه « خضرا» در معناي چمن و سبزه زار نيست بلكه نوعي سكو، صفه، پيشخوان، مكاني خاص يا ايواني بلند بوده است كه پادشاه بر فراز آن به شادخواري و تماشا و نظاره يا انجام مراسمي ويژه مي پرداخته است.

Beihaqi history is one of the masterpieces of Persian prose in which Abulfazl Beihaqi has provided a firm prose while describing an important part of Iran’s history. Investigation of this work shows that, in spite of its great literary-historical significance, it has been treated unkindly by both scribes and glossarists so that there is neither an authentic version of it for referencing nor a published version completely free from mistakes and problems. Although the sophisticated correction of Aliakbar Fayaz has ameliorated such unkind treatments a little and filled the present vacuum a lot, there is still a long way to an authentic and good version, and the names of many geographical places as well as some characters of this book are still unknown to us. Considering the intratextual and extratextual implications and studying a number of works such as Tabari history, Alfi history, Sistan history, Tajarob al-Umam, the collection of historical documents and sources, the comprehensive history of Islam and Iran, the news of Salajeqe Rum and the works of many poets like Onsori who has been the poet of Qaznavi court and is very important in this regard, the authors of this article have found out that, as opposed to the view of all commentators and glossarists of this work, the word “Xazra” does not mean grass and pasture but it means a kind of platform or anticum on top of which the king was watching something or performing a ritual.