مقايسه ي معماري مساجد بلوچستان ايران با مساجد دوره ي تيموريان هند

A comparative study of Baluchistan mosques architecture and decorations and those of India during Timurids period

مقاله ي حاضر، حاصل برنامه اي پژوهشي (ميداني، كتابخانه اي) است كه با نگرشي كلي، به مساجد بلوچستان مي پردازد. جايگاه بلوچستان در مطالعات هنر اسلامي ايران تاكنون، ناشناخته مانده است. مساجد بلوچستان داراي شاخصه هاي هنري زيادي در زمينه ي معماري، عناصر و تزيينات وابسته است. بيشتر مساجد شناسايي شده، داراي عظمت و شكوه چنداني نيستند و از نظر قدمت نيز، اكثر آن ها متعلق به سده هاي متاخّر دوره اسلامي هستند؛ اما شاخصه هايي ارزشمند از نظر معماري و تزييني دارند؛ اين ويژگي ها عملاً نشانگر فرهنگ خاص بلوچستان هستند. مطالعه دقيق تر اين شاخصه هاي هنري در معماري اماكن مذهبي، تاثير پذيري آن ها را از مناطق همجوار شرقي، به خصوص شبه قاره ي هند در دوره ي تيموريان بزرگ، روشن مي كند. از سوي ديگر، اين شاخصه ها تحت تاثير فرهنگ و معماري فلات مركزي ايران نيز بوده است. در اين مقاله تلاش شده تا با بيان اشتراكات تاريخي، اجتماعي و فرهنگي ميان دو منطقه (بلوچستان ايران و شبه قاره هند)، چگونگي تاثير پذيري اين آثار در تزيينات و برخي از عناصر معماري همچون گنبد و مناره بررسي شود.

The present paper is a result of a field work and a literary project which has been conducted generally on Baluchistan mosques. The significance of Baluchistan art is unknown yet in Iranʹs Islamic Art studies. There are many artistic indices in Baluchistan mosquesʹ architecture and their decorative elements. Many of those which are known to public are not of such worth to be considered, they belong to the recent Islamic centuries, which have valuable indices of architecture and decorations which are the symbol of Baluchistanʹs special culture. A careful study on these artistic indices in the architectural structure of religious places reveals the effect of eastern neighborsʹ culture, specially Indian Sub-Continent during The Timurids. Beside, these indices have been under influence of architecture and culture of Central Plateau of Iran. This article tries to explain the historical, economical and cultural relationships between two regions (Baluchistan of Iran and Indian Sub-Continent), and reviews how these religious places have been under influence of the elements and decorations such as dome and minaret.