فرآيند تحول مكتب اخباري و اصولي با تاكيد بر واكنش شيخ بهايي

The Process of Evolution of Informational (Akhbarid) and Doctrinal (Osulid) Schools with an Emphasis on Sheikh Bahaiʹʹs Positioning

مكتب‌هاي فقهي اصولي‌گري و اخباري‌گري از سده‌هاي درازي پيش از صفويه، هم‌زمان با پيدايي مكاتب فقهي اهل‌سنّت (سده دوم هجري) پديد آمدند، اما در دوره صفويه به كوشش محمّدامين استرآبادي در گسترش اخباري‌گري و نقد ديدگاه‌هاي فقهاي اصولي‌گراي شيعه، به مرحله مهم‌تري از تاريخ حيات فقه شيعه گام نهادند؛ چنان‌كه تا پيش از صفويه، بيشتر به موضوع‌هاي فقهي و مباحث علمي مي‌پرداختند، اما از آن پس ويژگي‌هاي سياسي و صنفي نيز يافتند و هر يك ديگري را تحريم و تكفير مي‌كرد و به او تهمت مي‌زد. از حلقه هر يك از آنها، عالمان برجسته‌اي پا به عرصه گذاشتند كه مي‌كوشيدند بر پايه دلايل رقيب را از ميدان بيرون و صحت مكتب خويش را اثبات كنند. بها الدين محمّد بن‌حسين بن‌عبدالصمد معروف به شيخ بهايي (953 - 1030 ق)، از عالمان برجسته، موثر و جامع‌الاطراف دوره صفويه بود كه در مسايل ديني، علمي و فرهنگي اين دوره بسيار تاثير گذارد. شيخ بهايي از ديد فقهي به كدام يك از اين دو (اصولي و اخباري) مي‌گراييد؟ كارهاي شيخ در اين ميانه چه بوده است؟ آيا شيخ در جرگه اصوليان يا اخباريان جاي مي‌گرفت؟ اين مقاله با رويكردي به ماجراي اصولي‌گري ـ اخباري‌گري در دوره صفويه، جايگاه شيخ بهايي را در اين ميان بررسي و مكتب فقهي او را آشكار كرده است.

Two religious approaches, doctrinal and informational, came to existence along with creation of Sunni schools of jurisprudence (second century A. H) and became highly important during the Safavid period due to the attempts made by Mohammad Amin Astarabadi in expanding informational approach and critiquing the tenets of doctrinal approaches. While, before this era, scientific and jurisprudential were mainly discussed, during this period, political aspects were added and each party attempted to reject, curse and accuse the other one. Famous scientists appeared who tried to reject their rival approach through their own reasoning and win their own school. Among these was Sheikh Bahai (953-1030 A. H) who was a prominent and influential scholar in religious, scientific and cultural fields. The main question is whether he subscribed to doctrinal approach or informational one? What were his activities? The present paper, through studying these two trends, attempts to reveal sheikh Bahaiʹs school of jurisprudence.