نقش محمّد بن‌بقيه در تحولات حكومتي عصر آل‌بويه

The Role of Ibn Bakkiya in the Changes in Buwaihid Government

حكومت آل‌بويه زمان كوتاهي پس از پيدايي‌اش در فارس، جبال و عراق گسترش يافت. در شاخه عراق، پس از مرگ معزالدوله پسرش عزالدوله به حكومت رسيد. با قدرت‌گيري عزالدوله سستي به حكومت آل‌بويه عراق راه يافت كه بخشي از آن معلول ناكارآمدي كارگزاران وي بود. محمّد بن‌بقيه از شخصيت‌هاي سياسي و ديواني عصر آل‌بويه عراق به شمار مي‌رفت كه در زمان عزالدوله به مقام وزارت رسيد. وي پيشينه ديوان‌سالاري نداشت و از عيّاري به مقام وزارت دست يافت. مهارت او در گردآوري مال و تقديم تحَف بسيار به عزالدوله، عامل اصلي دست‌يابي‌اش به وزارت بود، اما مشكل نداشتن پيشينه ديوان‌سالاري در روند كار وزارت او تاثير گذارد و به پاره‌اي از ناساماني‌ها انجاميد. بر پايه يافته‌هاي پژوهش، ناكامي ابن‌بقيه در منصب وزارت حكومت بويهي از سويي از ناشايستگي وي در كارهاي ديواني و از سوي ديگر از استواري حكومت عزالدوله در عراق سرچشمه مي‌گرفت. اين پژوهش براي پاسخ‌گويي به چيستيِ تاثيرات اوضاع سياسي ـ اجتماعي دوران زندگي ابن‌بقيه در كوشش‌هاي وي در مسند وزارت سامان يافته است كه با روش توصيفي، كارهاي ابن‌بقيه و تاثير او را در دگرگوني‌هاي سياسي دوره حكومت بويهيان برمي‌رسد.

The Buwaihids government was expanded to Fars, Jibal, and Iraq shortly after its formation. In Iraq, after death of Muʹizz al-Dawla, his son, Izz al-Dawla, reached to power. During his time, the Buwayhid government in Iraq lost its power, partly because of the ineffectiveness of the agents in charge. Muhammad Ibn Bakkiya was one the administrative and political figures of the Iraqʹs Buwayhids that was appointed as minister of Izz al-Dawla. He lacked any experiences in official bureaucracy and reached to ministry from Ayyari. His skill in tax collection and presenting gifts to Izz al-Dawla helped him in obtaining this position. However, his lack of experience in official bureaucracy influenced his ministerial operations and eventually led to some problems. Research findings show that his failure in ministry was both the result of his inexperience in official bureaucracy and the weakness of Izz al-Dawla in Iraq. This descriptive - analytic study aims at investigating the socio-political conditions in the life of Ibn Bakkiya, his ministerial activities, and his role in the political developments of Buwaihid government.